Van 29 t/m 31 januari heb ik samen met mijn vriendin Maartje een bezoek gebracht aan Melaleuca, gelegen in zuidwest-Tasmanië, in het reusachtige en ongerepte Southwest National Park. De hoofdreden voor ons bezoek was de Orange-bellied Parrot (Neophema chrysogaster), een prachtig gekleurde kleine parkiet die op de rand van uitsterven staat.

Melaleuca vanuit de lucht, Tasmanië, Australië, 31 januari 2011 (Peter Lindenburg)

Melaleuca is een heel kleine nederzetting, niet meer dan een handvol gebouwtjes, midden in de weidse buttongrass plains, omringd door bergen en doorsneden met beekjes met theebruin water. Hier staat de woning van de legendarische figuur Deny King, die hier 50 jaar heeft gewoond en tin heeft gedolven. Tussen het tin delven door heeft hij onder andere een vrouw weten te strikken om hem gezelschap te komen houden, met haar een gezin gesticht en, toen bij ziekte van één van de gezinsleden de afstand tot een dokter wel erg beangstigend bleek, eigenhandig een airstrip aangelegd. Maar bovenal heeft hij al die tijd gevogeld. Zijn eerste veldnotities met waarnemingen van de Orange-bellied Parrot dateren uit 1959 en hij was het die voor het eerst signaleerde dat het niet goed met de Orange-bellied Parrot ging.

Het is een interessante onderneming om in Melaleuca te komen. Je kunt de boot nemen, over één van de meest ruige en gevaarlijke stukken zee van Australië, of je kunt lopen over de roemruchte South Coast Track, wat een schitterende tocht schijnt te zijn, maar wel 65 kilometer lang door onherbergzaam terrein. De optie die wij hebben gekozen was vliegen. ParAvion Wilderness Tours vliegt met kleine vliegtuigjes vanuit Hobart op Melaleuca, waar je landt op de spierwitte uit kwartszand bestaande airstrip.

Terwijl ik direct na de landing op zoek was naar een plekje om het zakje met de maaginhoud van Maartje te deponeren vlogen er al twee Orange-bellied Parrots over. Die was binnen! Nadat Maartje voldoende hersteld was zijn we naar de observatiehut gegaan en daar hebben we ze in volle glorie gezien. De Australische vogelgidsen doen deze beauties tekort, wat een prachtige heldere kleuren! Ze hebben een helder grasgroene bovenkant, een geelgroen gezicht en borst, een blauwe vleugelboeg en een lichtblauw voorhoofd. De mannetjes hebben tussen de poten een oranje vlek op hun gele buik. Klik hier voor een kort filmpje.

Orange-bellied Parrot Neophema chrysogaster,adult man. Melaleuca, Tasmanië, Australië, 30 januari 2011 (Peter Lindenburg)

Orange-bellied Parrot Neophema chrysogaster, juveniel. Melaleuca, Tasmanië, Australië, 30 januari 2011 (Peter Lindenburg)

Mijn euforie ging gepaard met een melancholisch gevoel, want het gaat erg slecht met deze prachtige soort; ze staan op het punt de eerste Australische vogel die uitsterft in 70 jaar te worden. Om het broedsucces op te krikken zijn nestkasten opgehangen (door Deny King gemaakt) en worden ze gevoerd; de voedertafel wordt elke dag gedurende een paar uur nauwlettend in de gaten gehouden door vrijwilligers, vanuit een observatiehut die voor iedereen toegankelijk is. Gedurende de tweeëneenhalve dag dat we in Melaleuca waren hebben we heel wat uurtjes doorgebracht in deze hut, waar naast de Orange-bellied Parrots ook Beautiful Firetails (Stagonopleura bella), Dusky Robins (Melanodryas vittata) en een Blue-winged Parrot (Neophema chrysostomata) van het voer kwamen eten.

In de directe omgeving van Melaleuca viel nog meer te genieten. Het hoogtepunt was de Ground Parrot (Pezoporus wallicus). De eerste die we zagen vloog op van het pad. Voor mij was de Ground Parrot één must-see soorten toen we onze reis door Australië planden, dus de kick was groot! 's Avonds hebben we er zeker 15 horen zingen in de directe omgeving van onze slaapplaats.

Ook hebben we prachtige Southern Emu-wrens (Stipiturus malachurus) gezien, Striated Fieldwrens (Calamanthus fuliginosus), een Brush Bronzewing (Phaps elegans), een Olive Whistler (Pachycephala olivacea), een Crescent Honeyeater (Phylidonyris pyrrhopterus), Yellow-throated Honeyeaters (Lichenostomus flavicollis), Strong-billed Honeyeaters (Melithreptus validirostris), Tasmanian Scrubwrens (Sericornis humilis), Black Currawongs (Strepera fuliginosa) en Green Rosella's (Platycercus caledonicus) gezien. De laatste vijf zijn Tasmaanse endemen.

Beautiful Firetail Stagonopleura bella. Melaleuca, Tasmanië, Australië, 31 januari 2011 (Peter Lindenburg)

Blue-winged Parrot Neophema chrysostomata, vrouw. Melaleuca, Tasmanië, Australië, 30 januari 2011 (Peter Lindenburg)

Ground Parrot Pezoporus wallicus, juvenile. Melaleuca, Tasmanië, Australië, 31 januari 2011 (Peter Lindenburg)

Southern Emu-wren (Stipiturus malachurus), man, Melaleuca, Tasmanië, Australië, 30-1-2011 (Peter Lindenburg)

In totaal hebben we 12 of 13 verschillende Orange-bellied Parrots gezien, dat is minimaal een schokkende 25% van de hele populatie... Toen ik aankwam in Melaleuca dacht ik nog, afgaande op de laatste informatie die ik had gelezen, dat er ongeveer 200 Orange-bellied Parrots over waren. Helaas was ook dit seizoen een teleurstellend seizoen en komt de laatste schatting uit op 30 tot 50 dieren.

De Orange-bellied Parrot was toen hij in 1790 beschreven werd al niet algemeen. Waarschijnlijk is de teloorgang van de Orange-bellied Parrot meteen na de kolonisatie van Australië en Tasmanië ingezet. Pas in 1970 hebben onderzoekers achterhaald waar het broedgebied was (voordien was natuurbescherming nauwelijks een issue down under) en in 1984 is het Orange-bellied Parrot Rescue team opgericht. De kennis van Deny King was van grote waarde voor de onderzoekers.

Hoofdoorzaak voor de achteruitgang is, zoals zo vaak, habitatverlies. Ze broeden alleen maar in zuidwest-Tasmanië en overwinteren op kustvegetatie in zuid-Australië. De migratie gaat over de Bass Strait, ongeveer 600 km vliegen over zee. Het grootste deel van de kustvegetatie is verdwenen en ten prooi gevallen aan 'de vooruitgang' en de laatste stukjes hebben enorm geleden onder de droogte van de afgelopen 12 jaar. Die droogte zou wel een de laatste druppel kunnen zijn.

Ook in Melaleuca ligt een oorzaak. Gedurende tienduizenden jaren hebben hier de Aboriginals door middel van brand hun jachtgebieden aantrekkelijk gehouden voor Bennett's wallabies en Tasmanian pademelons. De Orange-bellied Parrots hebben zich gespecialiseerd op de vegetatie die na deze branden de kop op steekt. Omdat de Aboriginals er niet meer zijn (hoe die zijn verdwenen is weer een ander verhaal, een inktzwart hoofdstuk uit de Tasmaanse geschiedenis), is de frequentie van branden afgenomen en verandert de vegetatie. Een oplossing zou kunnen zijn om via controlled burning vegetatie weer geschikt te maken. Helaas combineert dit niet goed met andere activiteiten, zoals het toenemende aantal wandelaars, en daarom wordt het niet toegepast.

Spot-tailed quoll Dasyurus maculatus (een van de grootste marsupiale carnivoren die wat weg heeft van een reusachtige rat met panterprint) kijkt bij de voedertafel of er een Orange-bellied Parrot te verschalken valt. Melaleuca, Tasmanië, Australië, 31 januari 2011 (Maartje van Kregten)

Is er nog hoop? Ik kan niet anders dan concluderen dat het toekomstbeeld van de Orange-bellied Parrot heel grimmig is. De oorzaken voor de achteruitgang zijn multifactorieel en er moet dus een heleboel gebeuren en het moet snel gebeuren. De populatiegrootte heeft een kritieke ondergrens bereikt en het kan binnen een paar jaar afgelopen zijn. Om die reden zijn er dit seizoen 13 dieren gevangen, om het door inteelt geteisterde fokprogramma van verse genen te voorzien. Er zijn na deze vangactie nog maar 17-37 dieren in het wild over. In het verleden zijn enkele in het overwinteringsgebied uitgezette vogels in het broedgebied waargenomen, dus er is een kansje. Het lijkt er op dat het Orange-bellied Parrot Rescue Team het fokprogramma als laatste redmiddel ziet, ze hebben een kwart van de populatie gevangen! Wil je nog een Orange-bellied Parrot in het wild zien, dan moge het duidelijk zijn dat je daar niet nog 5 jaar mee moet wachten.

Peter Lindenburg

Bronnen
- Christobel Mattingley: King of the Wilderness - The life of Deny King
- Save the Orange-bellied Parrot Facebookpagina
- Opiniestukken in kwaliteitskrant 'The Age' klik 1, klik 2 en klik 3