In het genus Scytalopus (Tapaculo's, zangvogels) zijn zo'n 43 soorten beschreven, die alle voorkomen in Centraal- en Zuid-Amerika. Het zijn over het algemeen geen voorbeelden van wonderschone vogels: donkergrijs, hooguit wat lichter op de onderdelen. Ze verraden hun aanwezigheid vooral door hun zang, maar om ze te zien te krijgen zul je meer moeite moeten doen: het zijn rasechte skulkers over de grond waarmee vergeleken bijvoorbeeld Bruine Boszangers ware exhibitionisten zijn. Het gebruik van een geluidsopname is dus bijna altijd noodzakelijk.

De Marsh Tapaculo Scytalopus iraiensis is een pas recent beschreven soort. In 1997 werd bekend dat er in de omgeving van Curitiba in Brazilië een tapaculo was gevonden die zich ophield in rietmoerassen, tot dan toe een voor tapaculo's eigenlijk onmogelijk geacht biotoop. Min of meer in diezelfde tijd leerde ik mijn huidige vrouw Adri kennen, die wonderwel in Curitiba opgegroeid was. Toen dat later leidde tot een relatie en een reisje naar ZO-Brazilië stond het zoeken naar deze speciale tapaculo hoog op de agenda. Helaas bleek tegen die tijd inmiddels veel van het oorspronkelijke biotoop van de soort vernietigd door drainage, aanleg van stuwmeren, etc, etc. Ik heb nog wat gezocht, o.a. op de typelocatie, maar ho maar, ondanks gedetailleerde aanwijzingen niks geen tapaculo's.

Op een latere reis eens een dagje met een plaatselijke gids op stap geweest en hoewel er toen door diens geweldige kennis van zaken aardig wat openstaande soortjes werden binnengehaald, GEEN tapaculo's te horen, zelfs niet op een plek die de laatste tijd toch gegarandeerd succesvol leek te zijn. Succes leek wel erg ver weg...

Een plaat van de Marsh Tapaculo Scytalopus iraiensis, afkomstig uit het beschrijvingsartikel dat hier te downloaden is. Geluiden zijn te beluisteren op Xeno-Canto: klik hier voor een opname van de zang en hier voor een opname van de roep van de soort.

Afgelopen zomer was het weer zover: een bezoek aan de schoonfamilie in ZO-Brazilië gaf me wederom een kans om deze inmiddels toch wel erg mysterieuze soort te gaan zoeken. Maar waar te beginnen? Contact met plaatselijke vogelaars leerde me dat niemand eigenlijk nog een plek wist waar de soort voorkwam. Opbeurend nieuws is anders. Dan maar eens wat schijnbaar geschikte locaties opgezocht, en dat kan tegenwoordig, met Google Earth. Omdat de vogel in van die typische rietmoerassen aldaar zit, was het een kwestie van die gebieden lokaliseren, en een inschatting maken van de toegankelijkheid ervan. Het was toen dat ik ineens op xeno-canto een nieuwe opname van Marsh Tapaculo tegenkwam, weliswaar 2 jaar oud, maar wel op één van de aldus geselecteerde 'nieuwe' plekken. Dat zou dus de eerste te bezoeken plek worden, ondanks dat die niet voorkwam in het artikel waarin de soort was beschreven.

Twee maanden later was het zover: na aankomst in Curitiba en huur van een autootje ging ik de volgende ochtend met Adri naar het moeras en eigenlijk zonk meteen mijn hart in de schoenen. Niet alleen was het riet er nog hoger dan ik had verwacht, ook was er eigenlijk nergens een plekje te vinden waar er ook maar enig zicht IN het gebied was. Erger nog bleek nu dat de recente opname die ik van xeno-canto had meegenomen niet af te spelen was op mijn iPod. Iets met verschillende encoding van het mp3-bestand, naar later zou blijken. Daar was ik mooi klaar mee! In hier niet te herhalen bewoordingen verwenste ik mezelf niet alles van tevoren gecheckt te hebben. Gelukkig had ik wel AL mijn bestanden meegenomen op de iPod, en tussen de 12000 andere bleken nog een paar opnames van Marsh Tapaculo te zitten. Het spel kon beginnen!

Tot mijn grote verbazing klonk er al ras een antwoord op het door mij gespeelde geluid, en dat was niet eens ver van de weg! Gauw twintig meter verplaatst en een plekje gevonden waar een minuscule opening in het riet op het waterniveau een sprankje hoop gaf een eventueel langshippende vogel te kunnen zien. Nu moet je daarbij niet denken aan iets in de orde van een slootje of kreekje ofzo, nee, ik bedoel een opening van een paar cm, op ca. 2 m afstand. Beter was er niet. Wederom (1x) het geluid gespeeld, met alweer een respons, dan nog eens. Vervolgens alleen stilte. Tergend langzaam kruipen de minuten voorbij, terwijl wij alleen maar stil zitten te wachten of er wat komen gaat.
En dat gebeurt! Plotseling openbaart zich een voordeel van het schier ondoordringbare biotoop: één rietblaadje buigt een cm opzij (en terug), even later nog een en nog een. Steeds meer begint het erop te lijken dat er zich een dier van links naar rechts beweegt langs de rand van het rietland. Gespannen kijk ik naar de smalle opening en hoe de beweging die nadert. Blaadjes blijven bewegen, eerst links van de opening, en even later tot mijn teleurstelling rechts ervan. Onzichtbaar is de vogel (want daar zou het toch wel om gaan?) de opening gepasseerd. Foute boel!

Toch maar weer eens de opname gedraaid en wachten maar weer. Weer gebeurt er minutenlang helemaal niks. Dan ineens zit hij er! Precies in de opening zit enkele seconden lang (het lijken wel minuten) een prachtige Marsh Tapaculo, compleet met zijn lichter grijze kop en onderdelen en bleekroze pootjes. Verbaasd staan we zo oog in oog, dan schiet hij weg in het riet. Een tweede beweging in het riet wordt zichtbaar, en even later passeren er twee exemplaren achter elkaar het piepkleine openingetje. Nu klinken er ook roepjes, een zacht "tep". Die heb ik nooit op opnames gehoord, zou dat wel een bekend geluid zijn? Gauw de apparatuur erbij gepakt en die vastgelegd. Dan beweegt en klinkt er niks meer. Wel horen we nu ineens bij het teruglopen wederom dit roepje, er zitten dus nog meer vogels! Geen wonder natuurlijk, het moeras is immens. Nu maar hopen dat deze plek tenminste bewaard kan blijven voor de soort! Gelukkig is tegenwoordig ook verder van Curitiba vandaan het voorkomen van deze soort beschreven, maar de status op de IUCN Red List blijft 'Endangered'.

Teus Luijendijk

Met dank aan Nick Athanas voor het middels plaatsing van zijn opname op xeno-canto kenbaar maken van de plek waar ik de vogels heb kunnen zien, en voor zijn nadere info over deze plek.