Herkenning van Witkopstaartmees en voorkomen in Nederland

De herkenning en het voorkomen in Nederland van Witkopstaartmees Aegithalos caudatus caudatus (hierna caudatus) wordt in dit artikel geanalyseerd aan de hand van museumstudies en studies van veldwaarnemingen en van literatuur en foto\'s.

Caudatus broedt in Fenno-Scandinavië, oostelijk Europa, het grootste deel van de voormalige Sovjet-Unie, delen van China en Japan, Noord- en Zuid-Korea en Mongolië. Sinds het verschijnen van de betreffende delen van Europese handboeken in 1993 wordt de ondersoort op diverse plaatsen zuidelijker vastgesteld dan het in dat jaar aangegeven verspreidingsgebied. Het is een standvogel met in sommige jaren een invasieachtig voorkomen, waarbij vaak grote aantallen in de Baltische landen worden vastgesteld, en in Noordwest-Europa vastgestelde exemplaren zijn van oostelijke herkomst. Zuidelijk en westelijk van het areaal van caudatus komen diverse ondersoorten van Staartmees voor die behoren tot de zogenaamde alpinus/europaeus-groepen, zoals in Nederland de ondersoort A c europaeus (hierna europaeus). Het verspreidingsgebied van europaeus reikt noordwestelijk tot in België, Denemarken, Duitsland, Nederland, Polen en Zweden (Gotland). Europaeus is als dwaalgast of schaarse gast vastgesteld in Engeland, Estland, Finland, Noorwegen, Oekraïne, Rusland en mogelijk ook in Albanië, Litouwen en Wit-Rusland. Europaeus is net als caudatus een standvogel die ook een invasieachtig voorkomen kan vertonen. De recordhouder wat verplaatsing betreft is een vogel die op 2 maart 1936 in België werd geringd en op 2 november 1937 werd gevonden op Chios in Griekenland (c 2700 km).

Een groot deel van de in de literatuur vermelde kenmerken van caudatus blijkt ook bij europaeus te kunnen voorkomen, met name in gebieden met veel intermediaire vogels. Eén kenmerk van caudatus is echter diagnostisch: een zuiver witte en geheel ongevlekte kop. Verschillen in biometrie zijn marginaal (alleen de gemiddeld iets grotere staartlengte van caudatus kan soms bruikbaar zijn). Verschillen in geluiden zijn tot op heden nog niet aangetoond. Daarnaast zijn er enkele aanvullende kenmerken die een aanwijzing voor caudatus zijn maar ook bij intermediaire vogels kunnen voorkomen.

In Nederland zijn 15 goed gedocumenteerde gevallen (van in totaal 56 exemplaren) van caudatus achterhaald die voldoen aan de in dit artikel geformuleerde determinatiecriteria. Daarnaast is er een aantal meldingen dat niet (goed) is gedocumenteerd. Opmerkelijk is het kleine aantal ringvangsten (twee gevallen van in totaal 15 exemplaren worden aanvaardbaar geacht). Omdat jaarlijks in Nederland veel Staartmezen worden geringd (36 927 in 1911-2000) bevestigt dit lage aantal het beeld dat caudatus daadwerkelijk zeldzaam is. Het feit dat dit taxon niet als een te beoordelen dwaalgast werd beschouwd kan de gebrekkige documentatie van oude meldingen in de hand hebben gewerkt. De ondersoort is ook in België en Brittannië zeldzaam en dat ondersteunt het beeld dat hij ook in Nederland zeldzamer is dan voorheen werd gedacht. Het verkeerde idee over het voorkomen kan onder meer zijn veroorzaakt door onbekendheid met diagnostische kenmerken die resulteerde in verwarring met intermediaire witkoppige Staartmezen. Uit het feit dat 14 van de 15 gevallen dateren vanaf 2002 kan men ook concluderen dat het documenteren van dit taxon meer serieus is genomen toen ons onderzoek van start ging.

Geadviseerd wordt om Witkopstaartmees toe te voegen aan de lijst van (onder)soorten die worden beoordeeld door de Commissie Dwaalgasten Nederlandse Avifauna (CDNA) zodat waarnemers worden gestimuleerd om hun waarnemingen goed te documenteren en een beter inzicht ontstaat over zijn status en voorkomen. Indien in de toekomst gemiddeld meer dan twee waarnemingen per jaar worden aanvaard zou het idee dat het taxon algemener is dan men op basis van het geringe aantal gevallen zou verwachten worden bevestigd en kan de ondersoort weer van de beoordeellijst worden afgevoerd.

Justin J F J Jansen, Ravelijn 6, 5361 EJ Grave, Netherlands
(justin.jansen@gmail.com)
Wim Nap, Moesstraat 145, 9741 AS Groningen, Netherlands

Successful breeding of Boreal Owls in Drenthe in 2008

On 23 February 2008, a singing male Boreal Owl Aegolius funereus was found in a forest near Schoonloo, Drenthe, the Netherlands, by a team of birders during an organised search for this species. The bird could be twitched (by ear and sometimes seen briefly in flight) the following nights. After two days, the state forestry agency, Staatsbosbeheer, \'closed\' the forest because a breeding attempt was hoped for. On 5 May, a bird was found in a hole made by a Black Woodpecker Dryocopus martius. 10 days later this hole was inspected and two nearly full-grown hatchlings and two eggs were found. The birds fledged between 18 and 20 June but were both found predated, presumably by a Northern Goshawk Accipiter gentilis, on 21 June. A second nest was found on 18 June at 532 m from the first nest. This nest contained three hatchlings, which were ringed on 8 July. These birds fledged between 14 and 19 July. A predated juvenile was found on 19 July, so probably two birds survived the first couple of days after fledging. This constitutes the first successful breeding documented for the Netherlands in 31 years. The first breeding was in 1971, when a freshly dead juvenile was found in Drenthe, which was the first record of this species for the Netherlands as well. The previous records of singing birds (three) were in 1999.

Marnix Jonker, Boslaan 22, 9636 GM Zuidbroek, Nederland
(mjonker@home.nl)
Gert Ottens, Ganzebloem 14, 3984 CG Odijk, Nederland
(glanskraai@hotmail.com)
Peter van Wetter, Brandgans 11, 7827 SG Emmen, Nederland
(p.wetter@wxs.nl)

30 years Dutch Birding, part 4: 1999-2003

This paper describes the fifth five-year period of Dutch Birding and the DBA. This period was characterized by many rarities (especially 2000 and 2003 were top years) and rapid technological developments, which strongly influenced the way birders operated in the field and shared information. Among these developments was the merging of the five pager groups into one group being centrally coordinated, technically supported by the DBA and more closely linked to the Dutch Birding birdline. Other important developments were the strong increase in the number of mobile telephones; several technical improvements in the birdline; the growing affordability, quality and - as a result - popularity of digital photography and \'digiscoping\'; and the strong growth in both content and number of visitors of the Dutch Birding website. At the same time, the increase of internet access led to the start of other birding websites and discussion groups. The members of DBA board, editorial board and rarities committee (CDNA) remained more or less the same during this period with only a few changes. The contents of Dutch Birding, with more pages and more photographs than ever before, reflected the growing interest in the identification of many (former) subspecies, resulting in several ground-breaking identification papers and papers documenting and explaining recent taxonomic developments.

New taxa for the Dutch list in this period were (in chronological order): Pygmy Cormorant Phalacrocorax pygmeus (two records) and African Chaffinch Fringilla coelebs africana in 1999; Turkestan Shrike Lanius phoenicuroides and Lesser Kestrel Falco naumanni in 2000; Little Swift Apus affinis and Egyptian Vulture Neophron percnopterus in 2001; Bearded Vulture Gypaetus barbatus (first unmarked/unringed and therefore acceptable bird), Eurasian Pygmy Owl Glaucidium passerinum and Wilson\'s Storm Petrel Oceanites oceanicus in 2002; and Canvasback Aythya valisineria (currently under review because of wingtag), Audouin\'s Gull Larus audouinii, Trumpeter Finch Bucanetes githagineus, Blue Rock Thrush Monticola solitarius, Hornemann\'s Redpoll Car­du­e­lis hornemanni hornemanni, Eastern Black Redstart Phoenicurus ochruros phoenicuroides and Western Orphean Warbler Sylvia hortensis in 2003.

Other notable records were, eg, Rufous-tailed Rock Thrush M saxatilis (fourth record), Red-flanked Bluetail Tarsiger cyanurus (third) and Forster\'s Tern Sterna forsteri (third) in 1999; Franklin\'s Gull L pipixcan (third), Snowy Owl Bubo scandiacus, two Alpine Accentors Prunella collaris (third and fourth, first since 1986), Grey-headed Woodpecker Picus canus (fourth, first twitchable since 1982), Spanish Sparrow Passer hispaniolensis (second), Black-winged Kite Elanus caeruleus (third), Cinereous Vulture Aegypius monachus (second, first since 1948), Stilt Sandpiper Calidris himantopus (second), Laughing Gull L atricilla (third, concerning \'Atze\'), Sharp-tailed Sandpiper C acuminata (fourth), Long-legged Buzzard Buteo rufinus (second, first since 1905), two Isabelline Wheatears Oenanthe isabellina (second and third), Daurian Shrike L isabellinus (third) and a group of up to five Surf Scoters Melanitta perspicillata (only multiple record) in 2000; Dartford Warbler S undata (fourth), a group of 18 Griffon Vultures Gyps fulvus, Arctic Warbler Phylloscopus borealis (second twitchable), Blyth\'s Reed Warbler Acrocephalus dumetorum (fourth) and Red-flanked Bluetail (fourth) in 2001; Golden Eagle Aquila chrysaetos (first twitchable in 20 years), Steppe Eagle A nipalensis (fourth), \'orange-billed tern\' (still unidentified), Franklin\'s Gull (fourth), Bonelli\'s Eagle A fasciata (third), Lanceolated Warbler Locustella lanceolata (third), two Pallas\'s Grasshopper Warblers L certhiola (second and third), Alpine Swift A melba (first long-stayer) and Blyth\'s Pipit Anthus godlewskii (third) in 2002; and Pygmy Cormorant (fourth), African Chaffinch (second), Eastern Black-eared Wheatear O melanoleuca (third), Forster\'s Tern (fourth), White-throated Robin Irania gutturalis, Pallas\'s Grasshopper Warbler (fourth), Daurian Shrike (fourth), two (hardly) twitchable Blyth\'s Reed Warblers, Dartford Warbler (fifth), \'Central Asian Lesser Whitethroat\' S curruca halimodendri/minula and the first truly twitchbale White-headed Long-tailed Bushtits Aegithalos caudatus caudatus - making 2003 a remarkable year for (very) rare subspecies.

At the end of 2003, the number 1 birder (Klaas Eigenhuis) stood at 437 species, only seven ahead of the number 10. The national year list record was set at 339 by Jan Wierda in 2000 (still standing) and the national big day record was set at 187 in May 2003 (also still standing).

G J (Hans) ter Haar, Hollandse Hout 127, 8244 GD Lelystad, Nederland
(hterhaar@planet.nl)