Vogelen in Panama - van bosbodem tot boomkruin

In dit artikel wordt Panama als bestemming voor vogelreizen geïntroduceerd. Dit relatief kleine Midden-Ameri­kaanse land vormt de landbrug tussen de Amerikaanse continenten en heeft een oppervlakte van ongeveer twee keer Nederland; het land heeft een indrukwekkende lijst van meer dan 970 vogelsoorten. Door de beperkte reisafstanden, de goede infrastructuur, de grote soortenrijkdom en de adequate voorzieningen is Panama een zeer geschikt land om kennis te maken met de rijke avifauna van Midden- en Zuid-Amerika, vooral als het gaat om de soorten van het tropische regenwoud. In het centrale deel van Panama, aan weerszijden van het Panamakanaal, bevinden zich diverse goede vogellocaties, daarnaast zijn bergen in het westen (Chiriquí) en oosten (Darién) een goede bestemming, hoewel Darién door de afgelegen ligging moeilijker toegankelijk is. In Panama komen 12 endemische vogelsoorten voor (zie tabel 1), waarvan slechts een beperkt aantal in het centrale deel van het land te vinden is. Tijdens een vogelreis van 10-15 dagen kunnen met goede voorbereiding en/of gidsen ter plaatse in de zomerperiode c 300-350 vogelsoorten worden waargenomen en in de winter, wanneer de standvogels worden aangevuld met overwinterende (zang)vogels uit Noord-Amerika, 350-400. De beroemdste vogelplek in Panama is Pipeline Road bij Gamboa; langs deze 18 km lange onverharde weg door het regenwoud zijn meer dan 400 soorten vastgesteld. De nabijgelegen Canopy Tower, een tot \'ecolodge\' omgebouwde oude radartoren, biedt vogelaars de mogelijkheid om vanaf het bovenste dek op de boomkruinen van het oerwoud te kijken. Het artikel bespreekt nog een aantal andere goede plekken, zoals het Forest Discovery Center bij Gamboa en de omgeving van El Valle met de Canopy Lodge.

Om inzicht te geven in de ornithologische \'bevolkingsopbouw\' van het regenwoud worden aan de hand van drie zones in het bos de meest karakteristieke vogelsoorten en families besproken. In de donkere en vochtige onderste regionen (0-5 m vanaf de bosbodem) komen vooral overwegend \'kleurloze\' soorten (zwart, grijs, bruin en wit) voor met een vaak verborgen levenswijze, zoals verschillende miervogels; deze soorten zijn vaak te vinden in de nabijheid van door het bos trekkende zwermen van soldaatmieren. Het midden­niveau (5-20 m boven de grond) kent een grote soortenrijkdom. Vaak gaat het om overwegend donker gekleurde soorten met een beperkt aantal kleurige accenten (geel, rood, oranje, paars, blauw) in het verenkleed. De vele soorten kolibries die in Panama voorkomen zijn vaak in deze zone te vinden, hoewel ze soms (vooral bij \'feeders\') ook lager komen en bij rustig weer ook in de boomkruinen foerageren. De boomkruinen (20+ m boven de grond) vormen een aparte wereld die vanaf het maaiveld vaak moeilijk te observeren is (\'stijve-nek-vogelen\'); locaties die de mogelijkheid bieden om op boomkruinhoogte te vogelen hebben daarom een toegevoegde waarde. Hoog in het regenwoud leven vooral grote, felgekleurde en vaak luid­ruchtige soorten en ook de kleinere soorten zijn vaak fel en bont gekleurd.

Als afsluiting van het artikel wordt ingegaan op de mogelijkheden voor vogelfotografie. Door de grote verscheidenheid en de spectaculair getekend soorten is het een aantrekkelijke bestemming voor vogelfotografen maar in het regenwoud zijn de omstandigheden vaak erg lastig (weinig licht, vochtig, slecht zicht) en vraagt het goed fotograferen veel geduld en inzet. In deze omstandigheden is het fotograferen uit de hand met een gestabiliseerde lens met niet al te grote vergroting (200-400 mm) het meest geschikt, omdat met dergelijke apparatuur snel gereageerd kan worden op wendbare vogels in het bos. \'Digiscopen\' is in het regenwoud en eigenlijk alleen geschikt om bewijsplaatjes te maken, behalve als aan de bosrand of op een uitkijkpunt boven de bomen de lichtomstandig­heden beter zijn.

Enno Ebels, Joseph Haydnlaan 4, 3533 AE Utrecht, Netherlands
(ebels@wxs.nl)
R J W (Roef) Mulder, Schoolstraat 3, 9844 PE Pieterzijl, Netherlands
(roefmulder@home.nl)

Mew Gull showing characteristics of Kamtchatka Gull at Egmond aan Zee in February 2005

On 12 February 2005, a first-winter Mew Gull Larus canus showing characteristics strongly indicative of Kamtchatka Gull L c kamtschatschensis was seen and video-taped by a single observer on the beach of Egmond aan Zee, Noord-Holland, the Netherlands. The characteristics pointing towards kamtschatschensis were, compared with Common Gull L c canus and Russian Common Gull L c heinei: 1 the bulky appearance (like a Ring-billed Gull L delawarensis or a small Herring Gull L argentatus); 2 the squarer head; 3 the stronger pinkish bill with contrasting well-marked black tip; 4 the broader black tail-band and washed-out markings on the edges of the tail; 5 the undertail-coverts with extensive dark V-markings; 6 the rump and tail with dark spots and bars; and 7 the underwing-coverts with broader dark tips and axillaries, creating a dark underwing. Some of these characteristics or a combination can also be shown by some nominate canus or heinei. Examples of such birds observed in western Europe in recent years are discussed and illustrated for comparison and discussion.
The observation at Egmond was submitted to the Dutch rarities committee (CDNA). Although the CDNA confirmed that the characters of the bird pointed strongly to kamschatschensis and probably excluded even a well-marked heinei, current knowledge was regarded as insufficient to accept it as the first kamschatschensis for the Netherlands and the WP. The differences with heinei and the variation within heinei are not yet fully understood and the occurrence of kamtschatschensis in the WP is not yet proven and would therefore require a fail-safe identification (eg, a bird in the hand or a ringed bird). The occurrence of \'look-alike\' Common Gulls (both in nominate canus as in heinei) showing one or more characters considered indicative of kamtschatschensis in several western European countries (eg, Belgium, Britain, Germany and the Netherlands) indicates that it may be very difficult to prove the occurrence of an undisputed kamtschatschensis based on field documentation alone. The recent occurrences of Pacific gull species as vagrant in the WP (notably Glaucous-winged Gull L glaucescens and Slaty-backed Gull L schistisagus) show that genuine vagrancy of kamtschatschensis should not be dismissed.

Leon Edelaar, Guyotte van IJsselsteinlaan 32, 1934 GN Egmond aan den Hoef, Nederland
(l.edelaar@quicknet.nl)
Enno B Ebels, Joseph Haydnlaan 4, 3533 AE Utrecht, Nederland
(ebels@wxs.nl)