Grote Kruisbekken toch nog zeldzaam

Op 2 oktober dit najaar in IJmuiden heb ik enkele langsvliegende kruisbekken Loxia opgenomen, op een vrij grote afstand. Ze klonken in het veld niet echt 'spannend' maar toen ik thuis sonagrammen bekeek deden ze me meteen denken aan Grote Kruisbekken L pytyopsittacus. Vluchtroepen van deze soort zijn variabel en lang niet altijd een laag, keihard kuup kuup zoals de cliché's ons vertellen. De roepjes uit IJmuiden leken op een van de twee varianten die tijdens de invasie van 1982-83 werd aangetroffen. Ik kon me in ieder geval niet herinneren zo een roep van een gewone Kruisbek L curvirostra te hebben opgenomen.

Op 6 oktober ging ik naar de Kennemerduinen bij Bloemendaal in de hoop dat ik daar misschien wat kruisbekken zou tegenkomen. Dat lukte wel, en ik nam weer de 'IJmuidenroep' op van twee langsvliegende vogels. Na het bestuderen van sonagrammen heb ik toen nogmaals Grote Kruisbekken gemeld. Dit vormde het begin van meer dan 20 frustrerende uren veldwerk in het gebied. Ik kon de IJmuidenroep herkennen in het veld en later met sonagrammen bevestigen, maar ik kreeg deze vogels nooit zittend in de kijker. Altijd maar overvliegend! Ook frustrerend was dat ik geen 'excitement calls' van deze vogels hoorde. Hoewel ik nog steeds geloofde dat het Grote Kruisbekken waren, miste ik een tweede bewijs.

Inmiddels kwamen er uit allerlei andere delen van Nederland meldingen van Grote Kruisbekken. Onder andere twee opnames uit Katwijk leken te bevestigen dat er op meer plekken Grote Kruisbekken waren. Er doken ook symptomen van 'kruisbekhysterie' op, want het hek was weer van de dam... Er werd zelfs een langsvliegende Grote Kruisbek geidentificeerd op basis van een valer verenkleed, een nieuw kenmerk!

De verhoogde interesse in kruisbekken onder vogelend Nederland leverde ook twee solide waarnemingen van Grote Kruisbekken op. Op Vlieland werd een groepje ontdekt tijdens een erg succesvol Deception Tours weekend. Van deze vogels werden zowel foto's als geluidsopnames gemaakt. In opnames van Rommert Cazemier (te beluisteren op www.lauwersmeer.com) was de IJmuidenroep duidelijk aanwezig, een mooie bevestiging van mijn waarnemingen, dacht ik eerst. Maar ik begon me wat ongemakkelijk te voelen toen ik merkte dat in deze opnamen ook een tweede vluchtroep, een langere, lagere en veel meer klassieke Grote Kruisbekroep, te horen was. Ik dacht eerst dat dit OK was voor Grote Kruisbek - gewoon variatie binnen de soort. Maar het was ook mogelijk dat alleen de langere variant goed was, en dat de vogels met de IJmuidenroep kleinsnavelige kruisbekken waren. Kortom, ik kreeg geen zekerheid over mijn eigen waarnemingen.

Ook in West-Terschelling werden drie Grote Kruisbekken ontdekt en opgenomen, waarvan een mannetje werd gefotografeerd en op video gezet. Bij deze vogels was een analyse van de geluiden lastig. Het ging om zachte roepjes in zit, vermoedelijk meestal afkomstig van een juveniel. Geen echte vluchtroepen dus. Overeenkomsten met de IJmuidenroep waren niet duidelijk maar ook niet uit te sluiten. Elders op Terschelling werden vogels opgenomen met duidelijke IJmuidenroepjes.

Ik leefde nog een week in de veronderstelling dat ik Grote Kruisbekken in Zuid-Kennemerland had opgenomen, hoewel het me erg dwars zat dat de identificatie slechts op één variabel kenmerk was gebaseerd. Afgelopen weekend kwam hier een einde aan. Toen er enkele Grote Kruisbekken werden gemeld van camping De Zeven Linden bij Baarn besloot ik ze daar te gaan bekijken. Twee ochtenden rondlopen op de camping leverde echter geen Grote Kruisbekken op. De grootste kruisbek van de vele tientallen die ik zag bleek op basis van geluid een vrouwtje Glipkruisbek (type C). Tegelijkertijd hoorde ik van ongeveer 20% van de aanwezige kruisbekken de 'IJmuidenroep'. Ik kon alleen concluderen dat ik me had vergist en dat de IJmuidenroep door kleinsnavelige kruisbekken werd gemaakt.

Wat de vogels met de IJmuidenroep precies zijn is nog een raadsel. Hopelijk begrijp ik meer als ik hun excitement calls heb opgenomen. Dat is me nog niet gelukt. Misschien zal het overeenkomen met een van de bestaande excitement calls, bijvoorbeeld type A of X. Ik hoop meer te leren in de komende weken.

Helaas sterven met mijn Grote Kruisbekwaarnemingen ook enkele andere, die op dezelfde roep waren gebaseerd. Mijn excuses aan de mensen die ik heb misleid! Onder andere waarnemingen (met opnames) uit Katwijk, Texel en Terschelling (maar niet West-Terschelling) waren geen Grote Kruisbekken. Ik vind het verrassend dat enerzijds mijn waarneming op 2 oktober, die de huidige belangstelling voor Grote Kruisbekken in gang bracht, niet klopte, terwijl anderzijds wel een paar Grote Kruisbekken elders in het land werden ontdekt. Maar vermoedelijk gaat het slechts om een handjevol! Er zijn veel meer Glipkruisbekken (type C), Kuupkruisbekken (type X), Duvelkruisbekken (type D) en Schaarse Kruisbekken (type F) en deze verdienen ook aandacht!

Het feit dat er op twee plekken wél betrouwbare Grote Kruisbekken zijn waargenomen betekent dat het nog wel de moeite waard is om ze te gaan zoeken. Maar ik raad aan het hoofd koel te houden, zowel over de aantallen als de moeilijkheid van het determineren. Zelfs voor mensen die kruisbekgeluiden heel goed kennen is het moeilijk!

Magnus Robb, 23 oktober 2007.

Grote Kruisbek, Vlieland 13-10-2007 (Kees de Vries)

Introduction to vocalizations of crossbills in north-western Europe