Birds of Central Asia. 2012 Rafael Ayé, Manuel Schweizer & Tobias Roth. 2012. Helm Field Guides; Christopher Helm/ Bloomsbury, Londen. ISBN 978-0-7136-7038-7. Paperback, 336 pp. Prijs £ 35,-

Bezoekende buitenlandse (en lokale) vogelaars in de regio van de voormalige Sovjetrepublieken van Centraal-Azië hebben het heel lang zonder deugdelijke veldgids moeten stellen. Natuurlijk was er 'A Field Guide to the Birds of the USSR' (Flint et al. 1984), die echter (ook kwalitatief) best verouderd is en waar de regionale ondersoorten sterk onderbelicht bleven. Dus tot voor kort was informatie over de herkenning van de vogels van Kazachstan, Turkmenistan, Oezbekistan, Kirgizië, Tadzjikistan en Afghanistan verspreid over 'de Flint' en gidsen die het Midden-Oosten en Zuidelijk Azië beschrijven. Over de status en verspreiding van soorten in deze regio bestonden vrijwel geen bruikbare publicaties, behalve voor Kazachstan natuurlijk, dankzij het werk van Arend Wassink en Gerard Oreel (The Birds of Kazakhstan, 2007). Intussen bezoekt een groeiend aantal vogelaars de regio, met name Kazachstan en Kirgizië. Tijd dus voor een nieuwe veldgids! Sinds een paar maanden is onderhavige titel beschikbaar. Dit is de nieuwste uitgave in de bekende reeks veldgidsen van C. Helm (tegenwoordig onderdeel van uitgeverij Bloomsbury) en volgt hetzelfde stramien als de meest recente gidsen in de serie. Het boek kent een vrij lange voorbereidingstijd, maar de drie Zwitserse auteurs kennen de regio bijzonder goed, hebben er veel rondgereisd en hebben met deze gids (natuurlijk samen met de tekenaars, zie verderop) uitermate geslaagd werk geleverd.

Het boek begint met een aantal inleidende hoofdstukken waarin o.a. de gebruikte terminologie, afkortingen en taxonomie worden behandeld. Wat dat laatste betreft wordt de wereldlijst van Howard & Moore (Dickinson 2003) aangehouden. Een aantal uitzonderingen worden uitgelegd en zullen voor lezers van Dutch Birding vaak bekend zijn. Dan volgt een uitgebreid hoofdstuk dat ingaat op geografie, klimaat en waarin de verschillende biomen van Centraal-Azië aan bod komen (compleet met landschapsfoto's en de soorten die typisch zijn voor het bioom).

De regio is rijk aan een enorme variatie aan habitats, van gortdroge woestijnen tot fantastische wetlands, subtropische bossen en bergen van meer dan 7.000 meter hoogte. Dit alles staat garant voor een bijzonder gevarieerde vogelwereld. De bulk van het boek beslaat dan ook soortteksten van 618 soorten (inclusief dwaalgasten), waaronder vier endemische broedvogels voor de regio: Pander's Ground-Jay (Turkestaanse Steppegaai) Podoces panderi, Asian Desert Sparrow (Zarudny's Woestijnmus) Passer zarudnyi, Large-billed Reed Warbler (Hume's Karekiet) Acrocephalus orinus en Afghan Snowfinch (Afghaanse Sneeuwvink) Montifringilla theresae. Daarnaast kent het gebied het beste van verschillende 'werelden'; sommige oost-palearctische soorten kennen er hun meest westelijke uitlopers, samen met zuidwest-palearctische, zuid-Aziatische en zelfs boreale soorten. Zoals gezegd, worden ook veel van de ondersoorten in deze gids voor het eerst in hetzelfde boek besproken en afgebeeld. In die zin is daarmee het grootste deel van het Aziatische continent nu ook meteen gedekt door veldgidsen.

Van iedere soort, en vele van de ondersoorten, worden de belangrijkste kenmerken kort en bondig uitgelegd (ook in vergelijking met verwante taxa) en wordt kort de habitatvoorkeur beschreven alsmede de status kort aangeduid. Helaas is daarbij vaak niet duidelijk hoe men dit moet interpreteren voor de individuele landen van het gebied. Voor de meeste van deze landen zal geen up-to-date informatie voorhanden zijn ten aanzien van status en verspreiding van de vogels, maar voor een regio die qua oppervlakte gelijk is aan de helft van Europa is een opmerking als 'scarce' of 'rather rare' een beetje betekenisloos. Aan de andere kant zijn de auteurs zoals gezegd zeer goed bekend in Centraal-Azië en de verspreidingskaarten geven zeer waarschijnlijk het beste beeld van de avifauna van de regio dat op dit moment mogelijk is. En vaak wordt de status van een soort verduidelijkt met de habitatvoorkeur, zodat bij de algemenere soorten toch een betrouwbaar beeld ontstaat van het voorkomen.

Natuurlijk zijn de afbeeldingen ook een belangrijk onderdeel van een veldgids. Zoals gebruikelijk in de serie staan deze afgedrukt tegenover de soortteksten. Lezers die de beschikking hebben over de meest recente gidsen van C. Helm, met name die van East Asia (Brazil 2009), The Middle East (Aspinall & Porter 2010) en de gidsen van zuidelijk Azië, zullen bij enkele soorten bekende tekeningen tegenkomen. Toch is het merendeel van de kleurplaten speciaal voor deze nieuwe gids gemaakt. Hierbij waren 13 illustratoren betrokken, met een wisselend resultaat. De kwaliteit van de afbeeldingen is echter vrijwel zonder uitzondering hoog.

Soms vraag ik me wel af waarom een voor de regio (bijna-)endemische of typische ondersoort niet wordt afgebeeld en waarom in zo'n geval wordt volstaan met een tekening van de (voor buitenlandse vogelaars) meer bekende ondersoort. Dat komt echter maar in enkele gevallen voor, en de kracht van dit boek is vooral dat regionale ondersoorten (vaak voor het eerst) goed worden behandeld. Het boek wordt afgesloten met drie bijlagen; de eerste benoemt soorten waarvan het voorkomen in de regio niet is bewezen, de tweede behandelt rui en leeftijdsbepaling van grote roofvogels en de laatste is een inleiding in de herkenning van grote meeuwen. Dit wordt gevolgd door een lijst met gebruikte literatuur en ten slotte de index.

Vogelaars die deze prachtige regio willen bezoeken (of zij die er al regelmatig komen) hoeven nu niet langer meerdere veldgidsen mee te zeulen. Daarnaast zal deze gids er hopelijk toe leiden dat de minder bekende delen van Centraal-Azië vaker worden bezocht en dat meer bekend wordt over het voorkomen van de vogels van de regio, zodat deze uiteindelijk ook de bescherming zullen genieten die ze verdienen. En wat dat laatste betreft, is het nuttig dat men in een van de inleidende hoofdstukken de gegevens van lokale natuurbeschermingsorganisaties kan vinden. Kortom, het gebrek aan een goede veldgids is nu geen reden meer om deze spannende regio niet te bezoeken!

Gert Ottens