Onderaan deze tekst is ook de mogelijkheid opgenomen om een vrijwillige bijdrage te storten ter ondersteuning van het Franse Havikarendproject! Doneer, zodat we ook in de toekomst een kans krijgen om deze soort in Nederland te zien!

De afgelopen weken hebben tenminste twee verschillende Havikarenden Aquila fasciata het Nederlandse luchtruim doorkruist. Van deze twee vogels is er één in het veld waargenomen. De aanwezigheid van de andere vogel is alleen bekend vanwege de gegevens die de GPS-zender, waarmee beide vogels zijn uitgerust, heeft vastgelegd. Beide vogels zijn wildgeboren in Frankrijk en in het nest voorzien van een GPS-zender, waar hun bewegingen mee worden gemonitord. De vogels worden gemonitord vanuit een Frans onderzoeks- en beschermingsproject. Een korte achtergrond van Havikarend is hieronder weergegeven.

Stand van populatie

De stand van de Europese populatie wordt door IUCN geschat op circa 1100-1200 broedparen. De populatie lijkt inmiddels een min of meer stabiel niveau bereikt te hebben, nadat de aantallen in de laatste 50 jaar met circa 30% is afgenomen. Meer in detail komt dat neer op circa 750 broedparen in Spanje, circa 150 in Portugal, circa 50 op Cyprus, 39 in Frankrijk en circa 30 in Italië. In Griekenland en de Balkan bestaat de populatie uit enkele tientallen paren. Onderstaand figuur laat de ontwikkeling van de voor Nederland dichtstbijzijnde populatie in Frankrijk zien. De positieve ontwikkeling vanaf het dieptepunt in 2002 (23 paren), is onmiskenbaar.

Populatiegrafiek Franse Havikarenden Aquila fasciata, Frankrijk, 2019

Van de soort is bekend dat ze grote afstanden afleggen, met name op jonge leeftijd. De oude vogels zijn jaarrond aan hun territorium gebonden, wat van meer soorten roofvogels bekend is. Het zwerfgedrag van de jongen blijkt onder andere uit de waarnemingen vanuit de ons omringende landen. Zo heeft Duitsland tot dusver 3 gevallen (dit jaar de eerst twitchbare), Denemarken heeft er 6. In België zijn tot dusver 10 gevallen geweest. De Nederlandse gevallen van dit jaar betroffen nummers 4 en 5. Voorgaande getallen zijn natuurlijk onder voorwaarde van acceptatie van de recente gevallen door de verschillende zeldzaamhedencommissies.

Onderstaande figuren geven de routes weer van de twee Franse vogels tot en met 17 april 2020. Opvallend is de grote afstanden die de vogels afleggen en de grillige koers die daarbij wordt gevolgd.

Route Havikarend 3C Aquila fasciata, 17 april 2020

Route Havikarend 26 Aquila fasciata, 17 april 2020

Beide vogels zijn in het voorjaar van 2019 in Frankrijk uit het ei gekropen. Ook beide ouders waren van wilde herkomst. Waarbij één vogel zich niet voorbij de Pyreneeën waagde, vloog de andere vogel tot in Algerije. Beide vogels besloten in maart 2020 om noordwaarts te vliegen. De Havikarend 3C (geboren in de Aude), heeft daarbij voor een groot deel de kust van het Kanaal gevolgd, terwijl Havikarend 26 (geboren in de Gard) een binnenlandse route volgde. Het verhaal van vogel 3C kennen we allemaal: ze werd opgepikt nabij Breskens en na een kort bezoek vertrok ze weer naar de regio Calais om na een paar dagen weer terug te keren en in verschillende etappes noordwaarts te vliegen tot op Texel. Het vervolg van haar reis wordt op een later moment verder bekend gemaakt. Vogel 26 vloog eind maart al naar Nederland en bracht hier enkele nachten door. Vervolgens vloog de vogel ook weer naar het zuiden (regio Caen) om vervolgens weer naar noord te vliegen. De vogel vloog tot aan het uiterste puntje van Skagen, Denemarken om vervolgens weer via Duitsland zuidwaarts te vliegen. Ook van deze vogel wordt de vervolgroute later bekend gemaakt.

Onderstaand figuur geeft de vliegroutes van 22 Havikarenden weer, die in 2017 en 2018 van een GPS-zender zijn voorzien. Ook hierin zijn tochtjes naar het noorden te zien.

GPS-routes Havikarenden Aquila fasciata, 2017-2018

Projecten

In Europa lopen diverse projecten ter bevordering van de populatie Havikarenden, onder andere in Spanje, Sardinie en de landen rond de oostelijke Middellandse Zee. De projecten zijn veelal gericht op het wegnemen van de bedreigingen voor de soort en het (daarmee) uitbreiden van de populatie. Hiervoor is veel onderzoek nodig, waar de GPS-zenders van groot belang zijn. Uit onderzoek is gebleken dat elektriciteit de belangrijkste niet-natuurlijke bedreiging is voor de soort, veel meer dan stroperij of vergiftiging. Dat gaat dan om ‘aanvlieggevaar’ tegen kabels, maar meer nog om elektrocutie op masten. Hier lijkt de Havikarend nog gevoeliger dan andere grote roofvogels, omdat de soort niet alleen op de hoogste onderdelen van de elektriciteitsmast roest, maar ook veelal op de lagere dwarsliggers waar het risico op elektrocutie groter is. Elektrocutie is naar verwachting ook een belangrijke oorzaak van het feit dat het herstel van de populatie Havikarend minder voorspoedig verloopt dan die van andere arenden als Spaanse Keizerarend Aquila adalberti. Hier is echter nog veel onderzoek voor nodig. In Spanje en Sardinië is in het verleden, en wordt nog steeds, veel gewerkt met herintroducties. Het betreft dan met name in gevangenschap uitgekomen vogels. In Spanje heeft dit bijvoorbeeld geleid tot de vorming van tenminste 15 nieuwe territoria. Zonder het aflezen van een ringcode of GPS-gegevens is de herkomst van een Havikarend niet met zekerheid vast te stellen.

Specifiek het Franse project, waar Havikarend 3C en 26 toe behoren, werkt alleen met wildgeboren vogels. Het project is een studieproject, waar beschermingsmaatregelen uit voortkomen. Sinds 2017 worden hierin ook jonge vogels met een GPS-zender uitgerust. Dit onderzoek is er met name op gericht om te achterhalen, waar de jonge vogels verblijven en doodsoorzaken te achterhalen. Los van veldwaarnemingen en enkele ringterugmeldingen, was van het zwerfgedrag nog weinig bekend. In 2019 zijn 18 jongen van een zender voorzien. Deze zenders leveren waardevolle informatie op voor de bescherming van de soort, en in het geval van 3C en 26, ook voor twitchers interessante informatie!

Zorgvuldig omgaan met informatie

De afgelopen jaren is wel voor meer soorten de aanwezigheid in Nederland aangetoond met behulp van GPS-zenders, zoals Monniksgier Aegypius monachus en Lammergier Gypaetus barbatus. In voorkomende gevallen is deze informatie ook gedeeld, echter altijd onder voorwaarde dat deze informatie niet kon worden gedeeld met twitchend Nederland om de rust van de vogel te garanderen. Dit is de eerste keer dat de Fransen ‘real-time’ een slapende roofvogel doorgeven, daarmee in principe medewerking verlenend aan een twitch. Dit is voor hen ook een testcase! Voor hen staat altijd het welzijn van de vogel voorop, vandaar dat ook geëist is dat altijd de inschatting wordt gemaakt of de vogel twitchbaar is zonder verstoring. Naast de nu geldende corona-beperkingen is dat altijd een voorwaarde waaraan voldaan moet worden. Die eis is niet onderhandelbaar, hoe vervelend dat soms ook is. Daarnaast geldt dat de GPS-zenders veelal maar om de paar uur informatie doorsturen. Het is dus niet nodig om bij de ontvanger van de data elk uur te vragen waar de vogel zich nu bevindt.

We zijn de Fransen zeer erkentelijk voor hun medewerking en open houding! Een donatie aan het Franse Havikarendenproject wordt dan ook zeer op prijs gesteld. Wij roepen u dan ook op om deze vrijwillige bijdrage te doen. Dutch Birding heeft hiervoor een rekening beschikbaar gesteld waar uw vrijwillige bijdrage op gestort kan worden. U kunt middels bijgaande link een donatie naar keuze doen: DONATIELINK.

Dat helpt ons in deze coronatijden misschien nu niet, maar zeker in de toekomst. Bovendien zenderen de Fransen ook andere leuke soorten als Kleine Torenvalk...

Hans Pohlmann

Bronnen

IUCN

CRBPO

Plan National d'Action pour l'Aigle de Bonelli

Bonelli info n°20 - 2017-2018, Feuille de liaison des acteurs de la conservation de l’aigle de Bonelli en France

Persoonlijke mededelingen van: Olivier Duriez, Olivier Scher, Alain Ravayrol, Cecile Ponchon, Rasmus Strack, Miguel Demeulemeester, Peter de Vries.

Donatie-update

Update vanuit het bestuur: Stand per 10 mei €965,50 opgehaald voor het Havikarendenproject! Grote dank hiervoor, namens de onderzoekers en alle betrokkenen. De gelegenheid tot doneren blijft zeker nog een tijdje open!