Rob Hume, Robert Still, Andy Swash & Hugh Harrop (vertaling Ger Meesters), 2022. Vogels van Europa – De meest complete fotogids. Uitgeverij Noordboek Natuur, Gorredijk. ISBN 9789056159474. Zachte kaft, 640 pagina’s. Prijs: € 39,90.

We zien de laatste tijd een mooie ontwikkeling, een groot scala aan (nieuwe) Europese vogelgidsen komt op de markt. We hebben een grote variëteit aan keuzes, de ene gids nog completer dan de ander, gericht op een andere steeds gevarieerdere groep van huidige vogelaars. Het blijven nog steeds boeken, die ik ouderwets in de hand kan houden, maar de apps zijn ook in opkomst. Ik vind het zelf altijd leuk deze te vergelijken, en heb derhalve ook een heel rijtje gidsen op de boekenplank staan. Hieronder een fotootje en daar staan er nog een heel aantal niet op: de gidsjes die voor mij persoonlijk (nog) geen toegevoegde waarde hadden om ze aan te schaffen.

Vogelgidsen op mijn boekenplank (Wietze Janse)

Op dit moment springen er voor mij vier gidsen uit, ik noem ze hieronder in het kort.

• Zakgids Vogels van Nederland en België

Voor de beginner is dit een mooie duidelijk gids, waarbij de echte zeldzaamheden zijn weggelaten, die heb je als je begint met vogels kijken ook nog niet direct nodig, kortom: een mooi beginnersboek zonder ruis.

• Vogels van Nederland

Een complete zakgids met alle Nederlandse vogels, inclusief de zeldzamere soorten. Duidelijke platen, kenmerken kort en bondig beschreven, maar ook aangeduid met pijltjes. Niet te groot en te zwaar, gemakkelijk mee te nemen in een jaszak.

• ANWB Vogelgids van Europa
  

Complete gids, mooi tekeningen, goede teksten, voor de vogelaar die verder wil een ‘must have’. Sinds kort is er in het Engels een 3e editie uit (de Collins) met veel updates, ook taxonomisch gezien, en ik neem aan dat die ook zal verschijnen in het Nederlands.

• Handboek Europese Vogels (2 delen)
  

De meest complete gids wat het behandelen van gedetailleerde kenmerken betreft. De ‘must have’ voor de gevorderde vogelaar.

Op grond van bovenstaande ga je je afvragen of er nog wel plaats is voor een nieuwe gids, eentje met toch nog toegevoegde waarde op bovenstaande. En dat blijkt mogelijk, nu de nieuwe gids Vogels van Europa is verschenen. Helemaal nieuw is de gids niet, want in 2016 kwam deze al in het Engels uit onder de naam Britain’s Birds en in 2021 onder de naam Europe’s Birds.

‘Vogels van Europa’ en zijn Engelstalige voorgangers (Wietze Janse)

Deze Nederlandstalige uitgave (ook verkrijgbaar in het Engels) is een hernieuwde uitgave met een heel aantal updates en nieuwe informatie. En dan volgt dus algauw de vraag: wat voegt deze gids nu daadwerkelijk toe en waarom deze toch (ook) aan te schaffen? De volgende punten, toegevoegde waardes, vallen hierbij op:

• Zeer complete gids met de meer dan 900 beschreven soorten, geïllustreerd met meer dan 4700 foto’s. Het boek behandelt (bijna) alle Europese soorten, inclusief de dwaalgasten. Deze worden niet alleen genoemd in een lijstje achterin, maar ook duidelijk afgebeeld met mooie foto’s, waarmee je verder komt met je determinatie.
• Daarnaast worden ook zeer veel taxa/ondersoorten duidelijk afgebeeld, zaken waar we tegenwoordig ook veel mee bezig zijn. Neem bijvoorbeeld de waarneming van de Pacifische Waterpieper kort geleden.
• Alle soorten komen uitgebreid aan bod. Dit betreft alle soorten, ondersoorten, kleden, geslachten, zowel zittend als vliegend. En omdat er ruimte aan elke soort gegeven wordt, heb je een compleet overzicht, in duidelijke (niet te kleine) afbeeldingen (foto’s), die een duidelijk beeld geven van elke vogelsoort. Omdat deze ruimte gegeven wordt, is het boek wel wat dikker en zwaarder geworden, maar de hoeveelheid goede informatie weegt hier ruimschoots tegenop.
• Er zijn mooie overzichtspagina’s van bijvoorbeeld een aantal vogelsoorten bij elkaar in vlucht. De pagina ‘Buizerds in vlucht’, bijvoorbeeld, geeft een mooi overzicht en een direct vergelijk van alle buizerdsoorten en variaties in kleed, leeftijd of geslacht. Of de mooie overzichtspagina van alle tapuiten, met het mannetje in broedkleed en daarbij duidelijk het staartpatroon getekend, alles op één pagina, mooi overzichtelijk en snel te gebruiken. En de meeuwen in vlucht, waarbij voldoende details/kenmerken worden aangegeven waarop te letten. Hiermee kan je de juiste kenmerken zien, noteren en/of fotograferen. Indien nodig kom je thuis met de juiste kenmerken in beeld, om dan met een specialistische meeuwengids uiteindelijk de determinatie te clinchen. En kijken we bijvoorbeeld bij de grasmussen, dan staat er (geïllustreerd met foto’s) de laatste kennis op herkenningsgebied van bijvoorbeeld de drie soorten baardgrasmussen, met de staartpatronen afgebeeld en uitgelegd.

En zo is er nog een heel scala aan voorbeelden op te noemen. Bij het rustig doorkijken van het boek kom je steeds meer mooie en waardevolle toevoegingen tegen ten opzichte van de oudere en eerder verschenen gidsen. En daarmee blijkt het ook een van de meest complete vogelgidsen voor Europa, want:

• Er is gebruik gemaakt van goede foto’s waarop de kenmerken duidelijk staan afgebeeld.
• In de nieuwe druk zijn nog meerdere (onder)soorten toegevoegd ten opzichte van voorgaande publicaties. Een voorbeeld (van veel meer) hiervan is de Heuglins Meeuw aan de pagina met Kleine Mantelmeeuw (onder)soorten.
• Er zijn verspreidingskaartjes toegevoegd.
• Er zijn korte, bondige beschrijvingen, die punten om op te letten en te gebruiken bij het determineren goed weergeven.
• Het is een toegankelijke gids, de informatie is overzichtelijk gepresenteerd en goed te gebruiken (in het veld).

Kortom, zoveel aanvullende en goede informatie en foto’s maken het een gids die je graag bij je hebt. Dus in het dashboardkastje van je auto, of in je rugzak, want daar past hij nog best in, ondanks het iets grotere formaat en zwaarder gewicht.

Verbeterpunten
Toch zijn er (voor mij) ook nog wel een aantal zaken die in volgende drukken verbeterd kunnen worden. Niet dat deze zaken bovenstaande teniet doen, maar deze verbeteringen zouden de gids in de toekomst nóg beter en gemakkelijker in gebruik kunnen maken. Het betreft de volgende punten:

• Vanwege de grote hoeveelheid aan foto’s is er weinig ruimte overgebleven voor de tekst. De teksten zelf zijn goed, daarbij compenseren de toegevoegde foto’s deze beperking ruimschoots.
• De determinatiekenmerken zouden er beter uitspringen als de belangrijkste zouden worden aangegeven met pijltjes bij de foto’s en eventueel daar een kort tekstje bij.
• De indeling is (voor mij) verwarrend en daardoor bewerkelijk.
• Alle Macaronesische landsoorten zijn apart toegevoegd aan het eind, daar valt nog wat voor te zeggen.
• Ook veel zeldzame soorten worden toegevoegd aan het eind, waarbij er geen duidelijk onderscheid is wat onder ‘zeldzaam’ valt. Zo vind ik Humes Bladkoning, Pallas’ Boszanger en Swinhoes Boszanger apart op de laatste bladzijden van het boek. Ik had die graag naast de Bladkoning en vergelijkbare soorten in het boek gezien, direct vergelijkbaar, in plaats van het moeten heen en weer bladeren tussen verschillende delen van het boek. Een onlogische plek voor deze soorten, die we toch met meer regelmaat zien. Mijn suggestie: haal het laatste gedeelte met Zeldzame Vogels weg en voeg deze toe waar de gewone soorten staan. Daarbij kan je met een kader/achtergrondkleur aangeven dat op de betreffende tussengevoegde pagina de zeldzamere soorten genoemd en beschreven worden.
• Van zeldzamere soorten staan (niet altijd) alle kleden genoemd of afgebeeld in het boek. Juist van de zeldzamere soorten is het goed niet alleen een adult afgebeeld te hebben, maar ook eerste-winterkleden, omdat die juist eerder naar onze streken verdwalen.
• Omdat de Engelse/IOC nomenclatuur anders is dan bijvoorbeeld die van onze CSNA, krijgen sommige (onder)soorten mijns inziens iets te weinig aandacht. De Seebohms Tapuit komt er slechts af met één foto van een adulte man, en  bijvoorbeeld de Aziatische/Stejnegers Roodborsttapuit is helaas te weinig uitgewerkt.

Bovengenoemde punten dus ter verbetering, maar laten die je beslist niet afhouden van de aanschaf. Het is een boek boordevol informatie dat zeer goed te gebruiken is om je determinatie te beginnen, maar belangrijker, ook om je waarneming met een juiste determinatie af te sluiten. Een gids die zeker kan staan naast de bekende ANWB Vogelgids van Europa.

Een meesterwerk
Ik heb gezien dat het maken van een vogelgids, zeker eentje met toegevoegde waarde op de al bestaande, geen sinecure is, en het de makers heel wat uren heeft gekost. Ten eerste is er de uitdaging van het verzamelen en vinden van alle foto’s met de juiste kenmerken duidelijk afgebeeld. Waren dergelijke foto's niet voorhanden, dan werd wereldwijd navraag gedaan bij fotografen, of werden deze eropuit gestuurd om de gevraagde beelden te maken en aan te leveren. Dus denk eraan als je zelf op pad bent, om niet alleen de zeldzame soorten te fotograferen, maar ook de gewone. En dan niet alleen de adulte zingende man Blauwborst, die gemakkelijk dichtbij te krijgen is, maar concentreer je ook op de andere kleden zoals vrouw, juveniel en (1e) winter en vliegbeelden. Voor je het weet heb je een foto gemaakt die iets extra's toevoegt aan een gids als deze.

Verder, ga er maar aanstaan, om alles in het Nederlands vertaald te krijgen, maar ook nog passend in de kleine vakken tussen de platen door. De Engelse tekst is gemiddeld 10% korter dan de Nederlandse, dus naast de hoeveelheid aan teksten, was het ook nog veel werk om alles duidelijk en passend erbij te krijgen.

Kortgezegd: een meesterwerk van de makers, vertalers en alle medewerkers (inclusief de fotografen) om zo’n compleet werk op tafel te krijgen! Vogels van Europa - de meest complete fotogids is zeker een toevoeging op de huidige beschikbare vogelgidsen en het aanschaffen meer dan waard.

Wietze Janse