Del Hoyo, J. & N. Collar  2016. Lynx Ediciones, Barcelona. ISBN : 978-84-96553-98-9. Hardback, 1013 pp. Prijs: 225 Euro.

Verkrijgbaar via www.lynxediciones.com en veldshop.nl

Het tweede deel van de in aanzien staande Birdlife International Illustrated Checklist of the Birds of the World telt meer dan duizend bladzijden. Het is de voorlopige (?) afsluiting van de 16-delige reeks Handbook of the Birds of The World en de Special Volume : New Species and Global Index.

Voor de lezer die het eerste deel kent, is de indeling van Volume 2 herkenbaar. Birdlife International volgt een eigen systematiek, die soms afwijkt van de meest gangbare checklists van Clements en de meer progressieve lijst van het IOC. In de inleiding geven de auteurs terecht toe geen definitieve oplossing te bieden voor “the seemingly intractable problem of species limits in birds”. Wel spreken de schrijvers van dit boek de hoop uit een transparant en consistent werk afgeleverd te hebben op basis van vele artikelen en moleculair en geluidsonderzoek. Ook zien zij het werk als een tijdelijke tussenstap in de ontwikkeling van de vogeltaxonomie.

De integratieve taxonomie waarbij de Tobias-criteria een zeer belangrijke rol spelen, past de Checklist ook in Volume 2 toe. Deze criteria kennen waarden toe op een schaal van 1 (minor), 2 (medium), 3 (major) tot en met 4 ( exceptional). Het gaat hierbij om fenotypische verschillen zoals verenkleed, morfologie, afmetingen en geluid. Ecologische gegevens en gedrag kunnen een extra score van 1 of 2 opleveren. Voor wat betreft verspreiding; allopatrie (verschillende verspreidingsgebieden) speelt geen rol; parapatrie (verspreidingsgebieden die elkaar raken) zijn goed voor een waarde van 3, een kleine hybridisatiezone voor 2 en een brede hybridisatiezone voor 1. Als de totale score 7 of hoger is, is er volgens de Tobias-criteria sprake van een soort. Het belangrijkste element van de Tobias-score is volgens de auteurs, dat deze score de basis heeft gelegd om op een transparante manier -door middel van kwantitatieve gegevens-  een soort te definiëren.

In Volume 2 leggen de auteurs meer nadruk op het belang van het gebruik van DNA en vocalisaties. Zij benadrukken echter dat deze niet zaligmakend zijn, omdat zang ook kan afwijken onder bepaalde omstandigheden. Ook zijn, zoals in het geval van Tawny-bellied-, Dark-throated-, Pearly-bellied-, Marsh en Black-bellied Seedeater, deze vogels genetisch niet van elkaar te onderscheiden, hoewel ze volgens de Tobias-criteria (uiterlijk en zang) wel vijf soorten vormen.

Het boek noemt voorbeelden van vogels die in eerste instantie niet aan de Tobias-criteria voldeden, maar op basis van verschillen in geluid toch de soortstatus kregen, zoals de Black-billed Thrush, die er met een “three-way split” -Campina Thrush en Floodplain Thrush-  twee soorten bij kreeg.

De schrijvers benadrukken dat zij sinds 2010 maar liefst 1242 artikelen over soortstatus hebben doorgenomen. Volgens hen zal er veel nieuw onderzoek -onder meer op het gebied van de genetica- nodig blijven om nieuwe soorten te definiëren en bestaande soorten eventueel de soortstatus te ontnemen. Dit laatste gebeurde met de Highland Hepatic en Hepatic Tanagers van Midden- en Zuid-Amerika.

De auteurs hebben dus grote aantallen artikelen doorgespit. Toch geven ze toe dat sommige splits gebaseerd zijn op weinig onderzoek. Als voorbeeld noemen ze de Slender-billed Cicadabird, die ondanks de beperkt voor handen zijnde data in maar liefst 11 soorten gesplitst is.

De allereerste soort die in het boek staat, voorheen de Red-bellied Pitta, is nog spectaculairder met 13 splits, hoewel de doorgaans conservatieve Clements-lijst er nog een schepje bovenop doet met het verheffen van nog vier ondersoorten naar soortstatus. Een andere, wellicht belangrijkere ontwikkeling die zich sinds 2014 heeft voorgedaan,is de zogenaamde “null hypothesis”. Deze houdt in dat geïsoleerde soorten op bergen en eilanden in principe als soorten beschouwd worden tenzij anders bewezen wordt. In het geval van de Red-bellied (Philippine) Pitta past Clements deze zienswijze toe, terwijl de Checklist de Tobias-criteria hanteert; derhalve het verschil in aantal soorten.

Sinds het uitkomen van Volume 1 kregen maar liefst 34 soorten een hogere waardering bij de Tobias-criteria wat geluid betreft. In de meeste gevallen resulteerde dat in het verheffen naar de soortstatus. Het totale aantal soorten steeg in Volume 1 (Non-passerines ) van 3964 naar 4372 en van 6008 naar 6592 in Volume 2 (Passerines). Het totaal gaat dan van 9972 naar 10964 soorten.

Soortstatus Nederland
Wat betreft soortstatus in Nederland zou er nog eens gekeken mogen worden naar de kwikstaarten en Oostelijke en Westelijke Blonde Tapuit. In deze Checklist is er slechts sprake van de Westelijke en Oostelijke Gele Kwikstaart. Witte en Rouwkwikstaart en Oostelijke en Westelijke Blonde Tapuit worden ook als één soort gezien. Misschien wordt het tijd, dat Nederland hier ook de algemeen gehanteerde soortstatus gaat gebruiken in plaats van een eigen koers te varen?

De Appendix met uitgestorven soorten aan het einde van het boek, mag ook niet onbesproken blijven en mag als waarschuwing dienen voor wat ons wellicht nog zal gaan ontvallen. Wat zouden we bijvoorbeeld graag de Oo’s van Hawaii nog in levende lijve bewonderd hebben!

De lay-out van het boek is onveranderd ten opzichte van Volume 1. Op de linker bladzijde staat de tekst over de soorten, rechts de afbeeldingen met een verspreidingskaart. Niet alle verspreidingskaarten zijn even duidelijk, vooral als het om kleinere eilanden gaat. Men moet over een grote geografische kennis beschikken om sommige eilanden te herkennen. De afbeeldingen bestaan nog steeds uit volwassen vogels  en zijn van een ongekend hoge kwaliteit.

Recensie deel 1
Bij het in 2014 verschenen Volume 1 gaat Garry Bakker in zijn recensie diepgaand in op de wereld van checklists, de inleiding in taxonomie, de toepassing van de Tobias-criteria, de naamgeving van taxa, de lay-out, de afbeeldingen en verspreidingskaarten.

Conclusie
De schrijvers van dit nieuwe standaardwerk hebben met dit boek een nieuwe trend willen zetten in de beschrijving van de soort(status). Ze zijn zich bewust van tekortkomingen in de hoeveelheid valide data. In sommige gevallen zal een revisie van soort(status) moeten plaatsvinden. Ze houden zich hierbij aan de Tobias-criteria, aangevuld met de steeds belangrijker wordend DNA-onderzoek en geluid; een werkwijze die gestandaardiseerd en transparant is.

Volume 2 is een prachtig boek geworden dat, net als Volume 1, eigenlijk in geen enkele vogelaarsboekenkast mag ontbreken, zeker als je het 16-delige Handbook of the Birds of the World niet in je bezit hebt. Als je het 16-delige HBW al in je bezit hebt, dan kun je de delen makkelijker als “quick reference” gebruiken dan het Handbook.

En ten slotte; wat is er heerlijker dan een mooi, dik boek door te bladeren en te bekijken wat er allemaal op deze wereld aan vogels te bewonderen valt!

Voor meer uitleg over de Tobias-criteria, zie http://www.hbw.com/taxonomic-scoring-system

Hans Westerlaken