Dunbekmeeuw als dwaalgast in Europa

Het afgelopen decennium zijn in toenemende mate Dunbekmeeuwen Larus genei waargenomen in Europa, tot ver buiten de Europese broedgebieden. De soort heeft zich in de tweede helft van de 20e eeuw vanuit de Zwarte Zee uitgebreid in westelijke richting. In het westelijke Middellandse-Zeegebied bestaan groeiende populaties in Frankrijk, Italië en Spanje. Deze populaties brengen de winter door langs de Noord- en West-Afrikaanse kusten. Dit zijn waarschijnlijk ook de bronnen van waaruit de toename aan dwaalgasten, vooral in Centraal-Europa, heeft plaatsgevonden, hoewel sommige Europese gevallen (bijvoorbeeld in Polen, Wit-Rusland en Zweden) waarschijnlijk eerder zijn terug te voeren op een oorsprong uit het Zwarte-Zeegebied. De meeste gevallen betreffen adulte vogels en vaak gaat het om meerdere exemplaren, tot groepen van 20. Mei is bij uitstek de beste maand voor dwaalgasten, gevolgd door april en juni (tabel 1, figuur 1-3).

De toename van het aantal gevallen buiten de broedgebieden is begonnen in 1997, zonder dat hier aanwijsbare redenen voor zijn. Sinds dat jaar duiken jaarlijks Dunbekmeeuwen op in (Centraal-) Europa, vooral in het binnenland langs meren en rivieren. Het betreft hier waarschijnlijk vooral dispersie van broedvogels op zoek naar geschikte broedgebieden. Aanwijzingen hiervoor zijn niet alleen het feit dat het vooral om groepen adulte in mei gaat maar ook hun gedrag (zo zijn balts en paringen vastgesteld).

Dunbekmeeuw is een soort van dynamische habitat (waaronder zoutmoerassen), waar de omstandigheden jaarlijks en soms zelfs binnen een broedseizoen sterk kunnen veranderen. Dispersiegedrag is deze soort dan ook niet vreemd. Door de veranderende condities worden kolonies soms gedwongen om elders hun geluk te beproeven. Met ringprogramma\'s is bovendien vastgesteld dat dezelfde vogels afwisselend tot broeden kunnen komen in Frankrijk, Italië, Spanje en Tunesië. Waarschijnlijk is een deel van deze populaties zelfs niet levensvatbaar zonder immigratie.

Als oorzaken voor de toename aan gevallen buiten de broedgebieden worden de verslechterende omstandigheden in broedgebieden in het Zwarte-Zeegebied, de situatie in de wintergebieden en gevolgen van klimaatverandering genoemd. Deze factoren zijn tot op heden echter niet of nauwelijks onderzocht.

Het is duidelijk dat Dunbekmeeuwen de laatste decennia meer de neiging hebben om (ver) buiten de broedgebieden op te duiken. Waarschijnlijk komt dat door de toegenomen bewegingen tussen verschillende kolonies en tussen landen. Of populatiedruk hieraan ten grondslag ligt of andere (ecologische) factoren zal moeten worden onderzocht in het gehele verspreidingsgebied.

Gert Ottens, Ganzebloem 14, 3984 CG Odijk, Netherlands
(glanskraaihotmail.com)

Niet elke witte vogel is een albino: zin en onzin over kleurafwijkingen bij vogels

De belangrijkste pigmenten die kleuren van vogelveren bepalen zijn carotenoïden en melaninen. Carotenoïden zijn verantwoordelijk voor gele tot scharlakenrode kleuren; ze worden via de voeding opgenomen en met behulp van enzymen in kleurpigmenten omgezet. Afwijkingen in deze pigmentkleuren zijn meestal een voedselprobleem en slechts zelden genetisch bepaald. Melaninen zijn te verdelen in eumelanine (zwartbruin pigment) en phaeomelanine (roodbruin pigment). Melaninen ontstaan door een serie chemische reacties, te beginnen met de oxidatie van het aminozuur tyrosine, onder invloed van het enzym tyrosinase. De uiteindelijk gevormde melaninen zijn zelf ook onderhevig aan oxidatie en dit oxidatieproces kan zich in verschillende gradaties afspelen. Zwart is de sterkste oxidatievorm, bruin is een zwakkere vorm. Afwijkingen in door melaninen bepaalde kleuren zijn in belangrijke mate genetisch bepaald. Er zijn allerlei verschillende mutaties die op verschillende punten in het vormings- en distributieproces van melaninen kunnen ingrijpen. Enkele van de belangrijkste worden in dit artikel besproken: albinisme, leucisme, bruin, dilutie (pastel en izabel), ino, schizochroisme (phaeo en grijs) en melanisme. Hierbij worden ook enkele hardnekkige foutieve opvattingen over kleurafwijkingen uit de weg geruimd, zoals de per definitie onmogelijke aanduiding \'partieel albinisme\' (albinisme is een mutatie waardoor het enzym tyrosinase ontbreekt, waardoor melaninen totaal ontbreken). Vaak hebben vogels met een gedeeltelijk wit verenkleed betrekking op leucisme. Afwijkingen die in literatuur als leucisme worden gemeld hebben dikwijls betrekking op de mutatie \'bruin\' of dilutie (\'verdunning\').

Hein van Grouw, Collectiebeheerder vogels, Nationaal Natuurhistorisch Museum Naturalis, Postbus 9517, 2300 RA Leiden, Netherlands
(grouwnaturalis.nnm.nl)

Afwijkend gekleurde Roodkopklauwieren in Bulgarije, met notities over albino en andere afwijkend licht gekleurde klauwieren elders in de wereld

In juni 2004 en juli-augustus 2005 werden twee afwijkend gekleurde vrouwtjes Roodkopklauwier Lanius senator waargenomen in Bulgarije. De vogel in 2004 betrof de mutatie \'bruin\' en was gepaard met een normaal gekleurd mannetje; de vogel in 2005 betrof de mutatie \'dilutie\' (cf van Grouw 2006). Beide vogels gedroegen zich normaal, hoewel de eerste wel opvallend vaak werd aangevallen door Boerenzwaluwen Hirundo rustica. Gepubliceerde gevallen van afwijkend licht gekleurde klauwieren Laniidae elders in de wereld worden eveneens besproken.

Boris P Nikolov, Bulgarian Ornithological Centre, Institute of Zoology, Bulgarian Academy of Sciences, 1 Tsar Osvoboditel Boulevard, 1000 Sofia, Bulgaria
(lanius.bggmail.com)
Iva P Hristova, Climatech Engineering Ltd, 51 Prof Kiril Popov Street, 1700 Sofia, Bulgaria
(fotobiotaabv.bg)
Stoyan C Nikolov, Central Laboratory of General Ecology, 2 Gagarin Street, 1113 Sofia, Bulgaria
(nikolov100yanabv.bg)
Petar S Shurulinkov, Institute of Zoology, Bulgarian Academy of Sciences, 1 Tsar Osvoboditel Boulevard, 1000 Sofia, Bulgaria
(shurulinkovpsmail.bg)
Alexander A Dutsov, Lyulin, bl 432, entr B, app 66, 1359 Sofia, Bulgaria
(adutsovbalkani.org)