Katrina van Grouw, 2014. Uitgeverij Tirion, Utrecht. Harde kaft, 304 pag. ISBN 978-9052109398. Verkrijgbaar bij www.natuurenboek.nl voor € 39,95.

De ontvederde vogel is zo'n boek om af en toe uit de kast te pakken en om met een verwonderde blik door te kijken. Al bladerend waan je je in een museum met tientallen skeletten van vogels, allemaal in een natuurlijke houding neergezet en zeer gedetailleerd getekend. Katrina van Grouw werkte meer dan 25 jaar aan dit reusachtige project. Met de hulp van conservators en preparateurs verzamelde ze vogels van over de hele wereld. Haar man, conservator Hein van Grouw, ontdeed de vogels van hun huid, kookte de botten en prepareerde de skeletten in een natuurlijke houding. De bijna 400 tekeningen variëren van een vliegende Reuzenalbatros tot een Roodborstje op een schep. Allemaal zeer kunstig uitgevoerd , de éne tekening is nog mooier dan de andere.


Illustratie Oranjevleugelamazone Amazona amazonica -beschikbaar gesteld door Tirion.

Van Grouw heeft het werk opgedeeld in twee delen. Het eerste deel gaat over de generieke kenmerken van vogels, zoals de romp, staart en vleugels. De verschillende onderdelen worden per paragraaf besproken met schetsen en tekeningen als voorbeelden. Bij de linkervleugel van de Wilde Eend is het even puzzelen hoe deze in elkaar steekt, de kop van de Houtduif is daarentegen meteen te herkennen. Deel twee gaat specifiek over onderordes. De auteur heeft hierbij de classificatie van Linnaeus gebruikt, de Systema Naturae, die is gebaseerd is op uiterlijke kenmerken van vogels. Een indeling die goed uitpakt, omdat je bij de laatste taxonomie de samenhang zou verliezen en het boek al snel gedateerd zou raken. De onderordes, van Accipitres tot en met Passeres, worden elk ingeleid met een korte beschrijving, waarna korte hoofdstukken over de afzonderlijke families volgen. Je zult misschien vreemd opkijken om daartussen ook een hoofdstuk over gedomesticeerd pluimvee te vinden. Vogels waar de meeste vogelaars niets van op hebben, maar voor wie geïnteresseerd is in anatomie, is het een boeiende zijsprong naar vogels die al eeuwen het dichtst bij de mensheid staan.

Het pluimvee beslaat slechts een klein deel van het boek, de meeste skeletten zijn die van wilde vogels en daar zitten bijzondere exemplaren tussen. Wat te denken van de rechtervoet van de mythische Grote Ivoorsnavelspecht? Ongemerkt dwalen je gedachten bij het zien ervan naar oerbossen in het zuidwesten van de VS, waar heel misschien nog ergens een exemplaar z'n enorme klauw in een dode woudreus zet. Ook de Dodo en de Reuzenalk ontbreken niet. De tekening van de laatstgenoemde heeft een saillant detail: de schedel laat het resultaat van de knuppel zien waarmee het beest is gedood. Hoewel het erg lastig kiezen is, zijn de illustraties van de watervogels mijn favoriet. De studies van een duikende Jan-van-gent , de fregatvogel of de drijvende Roodkeelduiker, ze illustreren perfect waar deze vogels op gebouwd zijn. Door de natuurlijke houdingen is het niet moeilijk om een heldere voorstelling van de vogels te maken zoals ze in levende lijve te zien zijn.

Niet eerder verscheen er zo'n uitgebreid boek over de anatomie van vogels. Voor vogelaars die gewend zijn om vooral naar bevederde vogels in rijk gekleurde gidsen te kijken, opent zich hiermee een onbekende wereld. Onderdelen die tot de verbeelding spreken laten zich nu rustig bekijken, zoals de pootjes van de Gierzwaluw, de enorme bek van de Nachtzwaluw en de buisneus van de Reuzenstormvogel. In de begeleidende teksten geeft Van Grouw blijk van een brede kennis van de evolutie en de leefwijze van de soorten. Ze weet op een toegankelijke manier uit te leggen hoe de structuur van de vogels zich heeft aangepast en wijst op bijzondere kenmerken van de skeletten. Daarbij vermijdt ze het gebruik van al te veel technische termen. Wanneer die echt nodig zijn, worden ze uitgelegd.

Op de meeste plekken valt er goed te switchen van tekst naar tekening, maar af en toe loopt de tekst er los van. Er is duidelijk voor gekozen om niet 'om de tekeningen' heen te schrijven, maar zelfstandige teksten te schrijven. Daarin worden overigens veel interessante feiten opgedist, zoals die over de krop van een duif, die uit twee compartimenten bestaat. Of over de hersenpan van een Houtsnip, die haaks op de hals staat, net zoals bij mensen en in tegenstelling tot andere vogelsoorten. Bij de uitleg over de Houtsnip wil je daar als lezer eigenlijk meteen een illustratie bij hebben, maar daarvoor moet je een paar bladzijden verder bladeren. Liever had ik dan wat meer uitleg bij de tekeningen zelf gezien. Deze keuze is de maker echter snel vergeven als je de bladzijde omslaat en je oog op het skelet van een watertrappelend Wilsons stormvogeltje valt. De ontvederde vogel is vooral een prachtig kijkboek, dat iedere vogelaar die verder wil kijken dan veren zal doen verwonderen.

De ontvederde vogel is dit voorjaar uitgegeven door Tirion Uitgevers. In 2013 verscheen het werk al in de Verenigde Staten onder de titel The Unfeathered Bird.

Albert de Jong