Martijn Bunskoek, Paul Knolle & Mark Zekhuis, 2024. Zeldzame vogels in Overijssel. Uitgeverij Fagus, IJzerlo. ISBN: 978-90-83286-26-6. Hardcover, 320 pagina’s. Prijs: € 40,- , incl. verzendkosten € 47,50, te bestellen via www.fagus-uitgeverij.nl.

Denkend aan Overijssel als vogelaar en als twitcher zie ik natuurlijk de Sperweruil van Zwolle, die eind 2013 begin 2014 zorgde voor een enorme toestroom van vogelaars, inclusief diverse aanrijdingen. Ontdekt door een treinmachinist! Het was de vierde Sperweruil voor Nederland. En ik zie me nog op de dijk staan in de Vreugderijkerwaard, in oktober 2009, voor de eerste en vooralsnog enige Taigastrandloper van Nederland. Oh ja, en laten we de eerste en enige Killdeerplevier van Nederland, in april 2005 in Ossenzijl, niet vergeten. Het zijn enkele van de grootste parels op de lijst van waargenomen vogelsoorten in de provincie Overijssel.

Overijssel is ook de provincie waar menigeen zijn eerste en ook laatste wilde Korhoenders zag. Als ik naar Overijssel ga is het vrijwel altijd naar Oldenzaal, waar decennia geleden een Katwijkse vogelvriend is neergestreken die nu een van de stamtellers is van De Oelemars, een trektelpost. Gewoon begane grond op een landweg bij een zandwinplas, maar met een indrukwekkende staat van dienst. Ik kom er voor de heidevelden, de Middelste Bonte Spechten en regelmatig een bezoekje aan het heerlijk nostalgische museum Natura Docent in Denekamp, een van de, zo niet hét oudste natuurhistorisch museum van Nederland. Zo lang het nog kan…

Over de vogels van Overijssel, er staan 364 soorten op de provincielijst, zijn al veel rapporten en boeken verschenen. Een boek specifiek over de meest zeldzame vogels van de provincie was er echter nog niet. Drie actieve vogelaars/twitchers – Paul Knolle, Mark Zekhuis en Martijn Bunskoek - hebben nu die leemte opgevuld. In hun boek wordt het voorkomen en de verspreiding in tekst en beeld weergegeven van die vogelsoorten waarvan minder dan 25 gevallen in Overijssel zijn vastgesteld. Een strakke lijn, waarvan maar in een enkel geval wordt afgeweken. Zoals bij de Kuifleeuwerik, ooit een algemene broedvogel en nu een beoordeelsoort.

De behandeling van elke soort (en zes bijzondere ondersoorten) volgt ook een strak stramien: algemene informatie over de soort, het voorkomen in Nederland en dan toewerkend naar het voorkomen in Overijssel, een lijstje van alle waarnemingen. En meestal een kaartje van de provincie met de locaties van de gevallen en staafdiagrammen over het voorkomen door het jaar en door de afgelopen decennia. De foto’s zijn passend en als ze niet technisch helemaal voldoende zijn, dan zijn ze wel sfeervol. Het is een genot om door het opvallend dikke en zware boek te bladeren.

Hoe doen die Overijsselaren het nu qua soorten? Met z’n 364 soorten op de provincielijst staat Overijssel op een gedeelde negende plaats, gevolgd door Noord-Brabant, Utrecht en Drenthe (koploper Noord-Holland telt ruim 100 soorten meer). De nummer 1 vogelaar van Overijssel heeft daar 319 soorten van gezien (stand per 2023). Bij de eerste zeldzame soort die behandeld wordt, Witbuikrotgans, is het al meteen raak: slechts één waarneming! Het geeft de bijzondere positie van deze land-locked provincie goed aan.

Maar met de meeuwen, en zeker de zeldzamere, zit Overijssel juist wel erg goed, om over de roofvogels en de uilen maar te zwijgen! Binnenland of kust, opvallend blijft de zeer matige score waar het de zeldzamere grasmussen en zeker de tapuiten betreft (alleen de Tapuit staat op de provincielijst). Lees het allemaal in dit boek en verbaas en verwonder jezelf regelmatig. En laat je inspireren om het veld in te gaan en te proberen de nodige soorten aan de Overijssel-lijst toe te voegen. Een zeldzamere tapuitensoort of zo. Of de eerste Vale Gierzwaluw voor Overijssel.

De backbone van deze toom, de soortbeschrijvingen dus, wordt voorafgegaan door inleidingen over het fenomeen dwaalgasten en over het vogelen in Overijssel, waaruit de passie voor het vogelen in het algemeen en voor het zoeken naar zeldzaamheden en het maken van lijstjes in het bijzonder onverkort tot uiting komt. Kan natuurlijk ook niet anders, met voormalig DBA-voorzitter Paul Knolle als een van de auteurs. Mooi is ook de toegift: de tien beste Overijsselse vogelgebieden, met kaartjes en bijzonder fraaie landschapsfoto’s.

Het boek is luxe uitgevoerd, erg luxe. De auteurs hebben de ruimte gekregen en genomen. Het boek heeft het formaat, het gewicht en de ‘feel’ van een koffietafelboek, maar is dat door het specialistische onderwerp niet. De informatie had met een minder ruimhartige opmaak ook in veel kleiner formaat tot ons kunnen komen. Ik denk echter niet dat ik het dan gekocht zou hebben. Om zich te onderscheiden van digitaal moet een natuurboek tegenwoordig toch ook een beetje kunstwerk zijn, vind ik. Zie ook recente uitgaven als ‘De ontdekking van de natuur’ van Hans Mulder, of ‘Verhalen van de natuur’ (onder redactie van Hans Mulder), naar aanleiding van de tentoonstelling ‘De roep van de O’o’: Natuur onder druk’, nog tot en met 26 januari 2025 te zien in het museum Allard Pierson te Amsterdam.

Dat gezegd hebbende; sommige pagina’s zijn wel heel erg wit, en de stippenkaarten van de provincie zijn vaak wat overdone. Twee vrijwel identieke foto’s van de Struikrietzanger naast elkaar is dat ook. Van mij hadden de foto’s van zeldzaamheden ‘ter illustratie’, en dus niet in Overijssel gefotografeerd, niet gehoeven. De beoogde lezers van het boek weten echt wel hoe Reuzenzwartkopmeeuw, Zeekoet of Papegaaiduiker eruitzien. Het zijn er gelukkig niet veel, maar zeker hier had de redactie best wat creatiever kunnen zijn: meer biotoopfoto’s, meer twitches en twitcherslatijn, plaatjes van oude rapporten, artikelen en notitieboekjes of andere ‘ouwe meuk’. Van die dingen.

Zeldzame vogels in Overijssel had iets minder ‘wit’ gekund, maar het blijft een heerlijk informatief en weelderig bladerboek en naslagwerk, door en voor fanatieke vogelaars en lijstjes-makers. Uitermate geschikt voor onder de kerstboom of als Nieuwjaarscadeautje. En voor wie iets meer geduld heeft; het Overijsselse auteurs-trio staat ook met een standje op de komende Dutch Birding Vogeldag, zaterdag 25 januari in de Reehorst te Ede.

Gijsbert van der Bent