Ricard Gutiérrez 2017. Tundra Ediciones, Castellón. Paperback, 378 pp. Prijs: € 30,-.

Aan de inmiddels forse reeks boeken Where to watch birds in Spain is onlangs een nieuwe titel toegevoegd, een boek dat geheel gewijd is aan Catalonië. Voor de beste roofvogel- en steppengebieden in Spanje kun je misschien beter naar Aragon en Extremadura gaan, voor Afrikaanse specialiteiten naar Andalusië, maar Catalonië heeft de vogelaar beslist ook veel te bieden, niet in de laatste plaats door een grote verscheidenheid aan biotopen: van de toppen van de Pyreneeën tot de Ebrodelta en van de vlaktes rond Lleida tot de stadsparken van Barcelona. In de Pyreneeën zijn soorten te vinden als Lammergier, Auerhoen, Alpensneeuwhoen, Ruigpootuil en Rotskruiper. In droge vlaktes, met name in het binnenland, komen Grijze Wouw, Kuifkoekoek, Kleine Kortteenleeuwerik, Duponts Leeuwerik (zeldzaam), Kleine Torenvalk, Witbuikzandhoen, Zwartbuikzandhoen (zeldzaam) en Kleine Trap voor. De Kleine Klapekster is inmiddels vrijwel verdwenen. Rivierdelta’s en moerassen herbergen soorten als Purperkoet, Vorkstaartplevier, Dunbek- en Audouins Meeuw, Zwartkoprietzanger en een bedreigde ondersoort (witherbyi) van de Rietgors. Langs de kust en op zee kunnen Mediterrane Kuifaalscholver, Vale, Scopoli’s en Yelkouanpijlstormvogel worden waargenomen.

Naast allerlei interessante broedvogels bestaat de Catalaanse avifauna uit een lange reeks trekvogels en dwaalgasten. Waar traditionele Where to watch birds-boeken een indeling in gebieden aanhouden, heeft Gutiérrez ervoor gekozen om de hoofdstukken per maand in te delen, omdat de vogelbevolking door het jaar heen voortdurend verandert. Daarnaast onderscheidt deze gids zich omdat er veel aandacht wordt geschonken aan zeldzaamheden. De auteur laat deze beide zwaartepunten dan ook uitkomen in de ondertitel van zijn gids: Monthly recommendations for the average observer and the keen birdwatcher as well.

Net als in Nederland bieden het voor- en najaar de beste kansen op het vinden van veel en goede soorten, deels afhankelijk van de weersomstandigheden. Zo kunnen lagedruksystemen ten zuiden van de Balearen voor hondenweer zorgen, maar rond eind april/begin mei brengen deze depressies ook grote aantallen trekvogels naar de Catalaanse kust, waaronder specialiteiten van de Balearen. Anthony McGeehan heeft daar ooit een hilarisch stuk over geschreven voor Dutch Birding (24: 230-233), later opgenomen in Birding from the Hip. Op uitnodiging van Gutiérrez reisde hij af naar Catalonië om daar met een Iers team deel te nemen aan een vogelrace. Anders dan verwacht kregen de Ieren, die toch wel wat gewend moeten zijn, overvloedige regen en kou te verwerken, maar dankzij, of ondanks, de barre weersomstandigheden wisten ze wel het Spaanse big day-record te breken.

Na een reeks inleidende hoofdstukken over het landschap en de vogellijst van Catalonië,  het herkennen van vogels en de opzet van het boek, leidt Gutiérrez de lezer door de verschillende seizoenen. Elk hoofdstuk opent met een korte karakteristiek, gevolgd door general birding tips. Dan volgen tips ‘for keen birders and rarity aficionados’, een overzicht van lokale bijzonderheden en dwaalgasten waarvoor juist die maand de beste kansen biedt om ze waar te nemen. De auteur sluit deze bespreking af met een paragraaf over soorten die (nog) niet op de Catalaanse lijst prijken (vaak elders in Spanje al wel), maar in die maand nog wel eens zouden kunnen opduiken. Daar zitten ook voor Nederlandse begrippen zeer zeldzame (Canadese Kraanvogel, Reuzenzwartkopmeeuw) of (nog) niet vastgestelde soorten (Grijskopmeeuw) bij, maar ook soorten die in Nederland niet te boek staan als megazeldzaamheden (Grote Burgemeester, Steppevorkstaartplevier, Kleine Spotvogel, Raddes Boszanger en Amerikaanse Smient).

Tenslotte worden per maand twee routes besproken, waarbij vermeld wordt welke vogels er door het hele jaar heen kunnen worden waargenomen. QR-codes bieden daarbij toegang tot informatiebronnen op het internet. In gebiedsbeschrijvingen wordt verwezen naar de betreffende comarca, een gebied dat meerdere gemeenten omvat, te vergelijken met een streek zoals de Betuwe of Twente bij ons. Als een van de appendices is achterin het boek een overzicht van comarcas opgenomen, waarin met behulp van o.a. kaartjes en QR-codes allerlei informatie wordt geboden, over vogels, maar ook over vervoer en toeristische highlights. Er wordt dus ook gedacht aan vogelaars en reisgenoten die meer willen zien dan alleen vogels.  

Het boek wordt afgesloten met een overzicht van allerlei informatiebronnen (vogelnieuws, weerbericht, toerisme), een soortenlijst van Catalonië, bijgewerkt tot januari 2017, met wetenschappelijke, Engelse, Spaanse en Catalaanse namen, een overzicht van in de tekst genoemde gebieden en een register met vogelnamen (wetenschappelijk en Engels).

De auteur van deze gids barstensvol informatie is Ricard Gutiérrez, als Catalaan, voormalig directeur van het reservaat van de Llobregatdelta en beheerder van de site ‘Rare birds in Spain’ de aangewezen persoon om een boek als dit te schrijven, waarvan overigens eerder al een Catalaanse en een Spaanse editie verschenen (2015). Lezers van Dutch Birding kennen Gutiérrez wellicht van artikelen over de herkenning van Kuhls en Scopoli’s Pijlstormvogel (1998) en over het voorkomen van Rüppells Gier in Europa (2003).

Vergeleken met Where to watch birds. Northern & Eastern Spain van Rebane & Garcia (London, Christopher Helm, 2008), een gids die ik een paar geleden kocht om een vogelreis naar Noord-Spanje voor te bereiden, biedt de gids van Gutiérrez veel meer, veel gedetailleerdere en up to date informatie. Een voorbeeld: Rebane & Garcia noemen het voorkomen van de Zwartkoprietzanger in het stuwmeer van Utxesa en leggen uit hoe je er kunt komen (p. 203-205), Gutiérrez doet dat ook en beschrijft daarbij precies in welke rietkragen, met observatiepunten aangegeven op een begeleidend kaartje, je de beste kansen hebt (p. 50-52).

Gutiérrez laat met dit boek duidelijk zien dat Catalonië, met een lijst van 443 soorten (januari 2017), vogelaars veel heeft te bieden en een echte hotspot is voor zeldzaamheden.

Op enkele schoonheidsfoutjes na loopt het Engels prima. De tekst wordt ondersteund door allerlei kaartjes, diagrammen en grafieken, en is rijk geïllustreerd met vogel- en landschapsfoto’s. Hoogepunten wat mij betreft zijn de Lammergier op de voorzijde, baltsende Kleine Trap (p. 22), een Mediterrane Kuifaalscholver (p. 56), Ruigpootuil (p. 121) en Rotskruiper (p. 232). De foto van de Aasgier met een Lammergier op zijn hielen (p. 116) riep herinneringen op aan mijn eerste waarneming van een Lammergier in het dal van Ansó. Een aantal foto’s is nogal grauw, zoals die van de Audouins Meeuw op p. 139; van een juweeltje als deze meeuw en in mijn beleving een van de iconische vogels van de Ebrodelta moeten toch betere foto’s te vinden zijn. De foto’s van de Buidelmees (p. 98) en de Eleonora’s Valken (p. 144) zijn nauwelijks meer dan record shots.

Al met al vormt deze gids een waardevolle aanvulling op de literatuur over vogels op het Iberisch schiereiland. Wie plannen heeft om naar Catalonië af te reizen om te gaan vogelen doet er goed aan om deze gids mee te nemen. Overigens biedt het fonds van de uitgever Spanje-aficionados nog meer op ornithologisch gebied. In de Birding Series zijn de Catalaanse en Spaanse (Castiliaanse) voorgangers van het hier besproken boek verschenen, evenals vergelijkbare gidsen voor Madrid en omstreken, voor de Balearen en voor Galicië, de regio in Noordwest-Spanje waar veel (Amerikaanse) dwaalgasten gezien worden. Tenslotte noem ik hier nog een boek van Antonio Sandoval Rey, auteur van de hiervoor genoemde gids voor Galicië, over Estaca de Bares, dé plek in Spanje om zeevogels te kijken. Dit is o.a. de beste plek op het vasteland van Europa om pterodroma’s te zien; deze zomer zijn er al weer twee genoteerd. De (Engelstalige) website van de tellers biedt veel informatie en prachtige foto’s van een lange reeks zeevogels.

Mark Nieuwenhuis

Literatuur:

Gómez Aoiz, J. & Unai Fuente Gómez, U. 2017. Cuándo y dónde ver aves en Madrid. Tundra Ediciones, Castellón.

Rebassa, M. 2017. Cuándo y donde ver aves en Baleares. Tundra Ediciones, Castellón.

Sandoval Rey, A. & Romay Cousido, C. D. 2013. Cuándo ver aves en Galicia. Tundra Ediciones, Castellón.

Sandoval Rey, A. 2016. Las aves marinas de Estaca de Bares. Un diario personal. Tundra Ediciones, Castellón.