Van 11 tot 15 juni 2012 bevond ik mij in het bijzonder prettige gezelschap van een 20-tal personen uit de vogelaarwereld uit Europa en Noord-Amerika. Op uitnodiging van Swarovski Optik waren velerlei organisaties en redacties van vogelmagazines in Hongarije bijeen voor een 'perspresentatie' van Swarovski's nieuwe materiaal. Onder de deelnemers, naast enkele voor mij bekende zoals Martin Garner (www.birdingfrontiers.com), Gerald Driessens (www.natuurpunt.be), Marc Duquet (www.lpo.fr) en Dominic Mitchell (www.birdwatch.co.uk), ook vooral nog onbekende maar grote namen zoals Jeffrey Gordon (voorzitter A.B.A. http://aba.org), Corey Finger (http://10000birds.com) en Tim Appleton (organisator British Bird Fair (www.birdfair.org.uk) om er een paar te noemen. Ik mocht als vertegenwoordiger van Dutch Birding mee en ondervond weer eens hoe een groep totaal verschillende mensen maar wel met die gedeelde geweldige passie, in mum van tijd een club vormde die elkaar al jaren leek te kennen.

De perfect georganiseerde trip bracht ons achtereenvolgens in het beroemde Hortobágy National Park met z'n steppe en moerassen en in het Bükk National Park in het heuvelachtige en beboste noordoosten van Hongarije, o.a. bekend van de vele spechtensoorten.
Vooraf werd ons niet bekend gemaakt om wat voor een nieuw materiaal het zou gaan, maar de logica deed vermoeden dat, na de reeks aan kijkertypen, de telescoop aan de Swarovision upgrade toe was (Swarovision is het vernieuwd optische systeem van Swarovski). Dat bleek inderdaad het geval, maar er was meer dan alleen een optische upgrade ...

Na een presentatie over het nieuwe materiaal stond het opgesteld aan de rand van de hoteltuin met uitzicht over het meer. Hier konden we de eerste indrukken zelf opdoen, inzoomend op Kwakken en Witwangsterns. De sfeer kon moeilijk beter maar was ook wat onwerkelijk voor een optiekfreak als ik. We mochten een set uitkiezen die we gedurende de week zouden gaan testen, en we konden uiteraard later ook sets wisselen en onderling vergelijken. Na vijf dagen relaxt vogelen hadden we 160 soorten waaronder zo'n beetje alle specialiteiten, én ik had een behoorlijke indruk van het nieuwe materiaal ...

Met de paardentram over de steppe van de Hortobágy. De typische roep van een Sperwergrasmus wordt opgemerkt door Lars Lachmann in de bosjes langs het pad. Lars hield later die dag een bijzonder interessante lezing over beschermingssprojecten voor Waterrietzangers in Polen (o.a. gesponsord door Swarovski), waar hij mee bezig is. Met speciaal aangepaste maaimachines worden opgekochte delen land omgezet in natte gras/zegge velden, ontdaan van riet en bosjes: hét Waterrietzanger biotoop. De broedresultaten van de bewerkte gebieden is hoopgevend voor deze op wereldschaal zeldzame en uiterst kieskeurige soort (een paar bosjes of rietstengels te veel en de Waterrietzanger is vertrokken!) (Nils van Duivendijk)

Wat is nieuw?

• Deelbare, modulaire systemen. Er zijn twee oculairmodules (rechte inkijk: STX en 45º inkijk: ATX) en drie objectiefmodules (65mm, 85mm en 95mm).
• De oculairmodule zorgt voor de vergroting en in functie van de brandpuntsafstand van de aangebracht objectiefmodule wordt het dan een 25-60x in combinatie met zowel de 65mm als de 85mm en een 30-70x vergroting in combinatie met de 95mm module. De modules zijn dus allen te combineren en worden bevestigd d.m.v. een bajonetvatting.
• Het oculair is niet meer verwisselbaar en bevindt zich grotendeels binnen de behuizing van de telescoop.
• Toepassing van het Swarovision optische systeem.
• De zoomring zit direct naast de focusring, dus niet meer aan het oculair (de zoomring maakt deel uit van de oculairmodule, de focusring is onderdeel van de objectiefmodule).
• Kortste focusafstand 2.1m, 3.6m en 4.8m bij resp. de 65mm, 85mm en 95mm module (bij de huidige ATS/STS > 5.0m).
• Grotere uittree pupil dan de huidige ATS/STS.
• Aanzienlijk breder beeldveld dan het 20-60x oculair van de huidige ATS/STS; t.o.v. van het nog vrij nieuwe ATS/STS 25-50x oculair zijn de verschillen verwaarloosbaar bij gelijke vergroting.
• De oculairkap kan worden geklemd achter het elastische bevestigingskoord.

De Swarovski ATX/STX-modules
Eén-handsbediening van focus- en zoomring Swarovski ATX

Belangrijkste pluspunten van de ATX/STX lijn

• Het Swarovision optische systeem (dat al eerder in een aantal type kijkers is verwerkt) zorgt ook voor de telescopen voor een zeer helder, bijzonder contrastrijk en ragscherp beeld met natuurlijk kleuren zonder enig zichtbare kleurzweem.
• De 95mm module is een klasse apart: waarschijnlijk mede door de veel grotere frontlens van de 95mm laten donkere hoekjes nog steeds detail zien, waar mijn eigen meegebrachte, toch ook prima ATS HD 80 het laat afweten. Ook de 65mm en 85mm presteren duidelijk beter dan de ATS HD 80 qua contrast en onder 'moeilijkere omstandigheden'.
• Bij directe vergelijking neemt helderheid, contrast en detailweergave bij dezelfde vergroting stapsgewijs toe van de 65mm module tot de 95 mm. Niet verwonderlijk natuurlijk, maar het verschil tussen de 85 en 95mm leek groter dan het verschil tussen de 65 en 85mm onder gelijke daglichtomstandigheden. De 95mm kan daarnaast door naar 70x vergroting zonder enig zichtbaar verlies aan scherpte of contrast.
• Door de deelbaarheid relatief klein te vervoeren, zeker de 65mm module met een oculairmodule passen naast elkaar in een kleine tas. Daarnaast kan de gebruiker de juiste module kiezen voor zijn persoonlijk toepassing en zelfs wisselen per toepassing wanneer over meerdere modules beschikt wordt.

Samenvattend: de combinatie van de indrukwekkende optische prestaties en de mogelijkheid tot het wisselen van modules is zonder overdrijven spectaculair. Hieronder zijn de ervaringen per module samengevat.

65mm module

• Zeer goede optische prestaties.
• Vergroting 25-60x.
• Klein en lichtgewicht, kan in kleine tas indien in twee delen vervoerd.
• Grote prestaties voor zo'n kleine telescoop. Kortste focusafstand is 2.1m!, ideaal voor macro-digiscoping van bv vlinders/libellen.

85mm module

• Bijzonder goede optische prestaties.
• Vergroting 25-60x.
• De typische 'all-rounder' die de voordelen van een relatief kleine behuizing (aanzienlijk korter dan de 95mm) combineert met een groot objectief.

95mm module

• Extreme optische prestaties.
• Vergroting 30-70x.
• Naast detailobservatie ideaal voor digiscoping vanwege extra veel licht en dus snellere sluitertijden.
• Vergroting start bij 30x wat het beeldveld wat aan de kleine kant houdt ten opzichte van de andere modulen.
• Groot formaat (2150 g), maar door 'deelbaarheid' relatief klein te vervoeren.
• Voor deze versie is een stevig statief nodig om het beeld stabiel te houden bij 70x, zeker ook voor digiscoping.
• Een monster in meerdere opzichten.

Opmerkingen t.a.v. sommige externe mechanische punten
Ik hoef en kan Swarovski Optik niet te vertellen hoe ze hun optiek en interne mechanische systeem nog beter kunnen maken en in deze nieuwe telescoop-lijn komt hun grote kracht op dit vlak beter naar voren dan ooit. Een paar punten op het externe mechanische vlak zouden misschien nog wél beter kunnen.

• De halvebolvormige blokkeerknop vind ik niet de ideale grip geven om strak aan te draaien. Hetzelfde type blokkeerknop wordt gebruikt voor toepassingen op accessoires. Een andere vorm (bv een meer vleugelmoerachtig vorm) zou naar mijn idee een eenvoudig toe te passen verbetering zijn.
• De (t.o.v. de focusring) relatief zwaar lopende zoomring was een bewuste keuze van Swarovski om de gebruiker blindelings te laten aanvoelen welke ring bediend wordt. Naar mijn idee zal een gebruiker echter snel wennen aan waar beide ringen zich bevinden zonder het oog van het oculair te hoeven halen, ook als deze min of meer gelijk aanvoelen. Dit is nogal persoonlijk en ik kan me goed voorstellen dat gebruikers de iets strakkere zoomring een prima keuze vinden.
• De zonnekap beweegt, in compleet uitgeschoven toestand, wat makkelijk haaks op de lengterichting van de tube (wat meer dan bij de huidige ATS/STS). De zonnekap klikt wel in de eindstand maar een echt vergrendelbare eindstand zou dit kunnen verbeteren en zou bv ook goed zijn om ongewenst terugschuiven te voorkomen wanneer er tegen een uitgeschoven zonnekap gedrukt wordt.

Nieuwe digiscoopaccessoires

• De al bestaande DCB swing adapter (opklapsysteem voor compactcamera's) is iets aangepast waardoor er nu geen gereedschap (inbussleutel) meer nodig is voor de (eenmalige) afstelling. Alles is handmatig in de juiste setting te zetten.
• Een nieuwe adapter is ontwikkeld voor spiegelreflexcamera's, de TLS APO. Deze adapter heeft een lensdeel met een brandpuntsafstand van 30mm. Gebruikt op de 30-70x/95mm modulecombinatie krijg je een zoomlens van 900-2100mm (bij de andere modulen 750-1800mm) waarbij een cropfactor van de meest gebruikte camera's niet is meegenomen. Zelf had ik geen spiegelreflexcamera bij me, maar de resultaten van anderen waren opvallend goed, daarbij rekening houdend dat je voor dit soort toepassingen gewend moet raken aan de apparatuur en de juiste settings moet vinden om tot het beste resultaat te komen, daar was nu te weinig tijd voor. De beeldkwaliteit in het laboratorium zou beter zijn dan van een 600mm lens met 1.4x converter. Hoe dan ook, een interessant instrument waarbij het fenomeen digiscopen kan verschuiven van over het algemeen 'vastleggen' naar vooral 'portretteren'. Het gebruik van een statief dat staat als een huis lijkt mij overigens minstens even belangrijk als de optische kwaliteit bij dit soort duizelingwekkende mm's zonder beeldstabilisatie.

De Swarovski TLS APO digiscoopadapter in functie.


Roodpootvalk Falco vespertinus adult man. Digiscoop foto (crop met verlaagde resolutie) op ong 100m afstand met 95mm module op 70x, handheld met zeer eenvoudige Casio compactcamera (Nils van Duivendijk)

Tijdens de trip hebben we optimaal gebruik kunnen maken van het nieuwe materiaal onder verschillende omstandigheden. Wat de 95mm modulecombinatie op 70x in petto heeft aan optisch vermogen bleek o.a. duidelijk tijdens onze zoekactie naar Sakervalk. We zagen eerst op forse afstand twee valken zitten in een nestbox aan de hoogspanningsmast, die door de scoop gemakkelijk als Torenvalken konden worden afgedaan. Nog weer ver daarachter ontdekte Gerald Driessens een kast met een vogel die er serieus goed uitzag: fors ogend beest met lichte kop en bovenborst en donkerder daar onderen. De tick leek binnen maar we wilde natuurlijk wel wat dichterbij over het karrenpad dat in de goede richting liep. Na een kwartier flink doorstappen zie ik voor het eerst met het blote oog de kast. 'Hmm, die twee Torenvalken zitten nu in die kast waar net die Saker zat dacht ik', maar het bleek pas de eerste kast te zijn ... (extreem goede optiek heeft soms een nadeel: je onderschat de afstand enorm ...). Na nog een kwartier lopen stonden we nog altijd zo'n 500 meter van de Sakervalk af maar was de vogel geweldig te zien en determineerbaar als een oudere adult waarbij zelfs de gele oogrand te zien was.


Bij de Sakervalk Falco cherrug (Nils van Duivendijk)

De 65mm module testten Martin Garner en ik op Withalsvliegenvanger vrouwtjes in dicht, donker loofbos tijdens bewolkt weer. De vliegenvangers waren nog uitstekend te zien, waarbij de diffuse grote lichtere voorhoofdvlek opviel en mogelijk een interessant kenmerk is dat om nadere bestudering vraagt. Digiscopen van de toch wel bewegelijke vogels onder deze erg donkere omstandigheden was wat teveel gevraagd voor de 65mm, dus ik had flink spijt dat ik niet een losse 95mm module in m'n tas had gestoken ...!

Zelf uitproberen?
Vanaf begin september komt de ATX met de verschillende objectiefmodules op de markt en Swarovski Optik biedt een test-set aan, te gebruiken voor de voorgenomen Dutch Birding Break naar de Azoren dit najaar. Ook zal het nieuwe materiaal tijdens het DBA Texel-weekend van 12 t/m 15 oktober a.s te bezichtigen en te testen zijn bij De Verrekieker. De STX module komt begin volgend jaar op de markt.

Tot slot wil ik de mensen van de organisatie zeer bedanken voor de geweldige week die we samen hadden. Naast het prachtige materiaal en de geweldige vogels was het toch vooral het samen zijn met zo'n groep bijzondere personen wat me het meest zal bijblijven. Voor Dutch Birding en mij was het ook weer een goede gelegenheid nieuwe contacten te maken en bestaande te verstevigen.

Nils van Duivendijk

Meer informatie over de nieuwe Swarovski ATX/STX telescopen vindt men hier of door onderstaande QR-code te scannen.