Champion of Owls Award van de World Owl Hall of Fame

De Nederlandse ornitholoog Karel H Voous (1920-2002) heeft postuum een Amerikaanse onderscheiding gekregen voor zijn werk over en voor uilen. De 'World Owl Hall of Fame' kende hem de Champion of Owls Award toe. De prijs werd vorige maand in Houston, Minnesota, op het International Festival of Owls, in ontvangst genomen door bioloog en natuurbeschermer Wouter van der Weijden, een oud-student van Voous.


Karel H Voous (1920-2002)

De jury van de Amerikaanse organisatie wees op de betrokkenheid van Voous bij onderzoek naar uilen en op de inspirerende en stimulerende rol die Voous vervulde voor studenten die onderzoek deden naar uilen. Behalve voor Voous' onderzoekswerk had de jury waardering voor zijn inspanningen om wetenschappelijke kennis te populariseren, en om professionele biologen te laten samenwerken met amateurs. Met de award werd Voous ook beloond voor zijn inspanningen voor de bescherming van roofvogels en uilen, onder meer als voorzitter van het Nederlandse Comité voor het Europese Natuurbeschermingsjaar 1970. Daarvoor is de 'World Owl Hall of Fame' ook ingesteld: 'To bring public recognition to the owls and humans who have done great things to make this world a better place for owls'.

Voous, vanaf zijn jeugd al een enthousiaste vogelaar, studeerde biologie aan de Gemeentelijke Universiteit van Amsterdam in de periode 1938-1945 en was van 1939 tot 1946 assistent bij het ordenen en bijwerken van de destijds verwaarloosde collectie van het Zoölogisch Museum van de Universiteit van Amsterdam (nu in Naturalis te Leiden). Van 1947 tot 1963 was hij in Amsterdam Conservator Vogels. In 1955 werd Voous buitengewoon hoogleraar in de zoögeografie, en in 1964 'gewoon' hoogleraar dierkunde (meer specifiek: systematiek en verspreiding der dieren) aan de Vrije Universiteit van Amsterdam. Om gezondheidsredenen ging hij in 1975 met vervroegd pensioen.

In de periode 1960-1990 werd Voous een van de bekendste ornithologen van de wereld, gespecialiseerd in taxonomie, zoögeografie en soortvorming. Zijn beroemde Voous-volgorde is inmiddels ingehaald door de stortvloed van nieuwe taxonomische inzichten. Zijn boek Atlas of European Birds uit 1960, waarin uiteraard ook de 13 soorten uilen uit Europa aan bod komen, was en blijft 'groundbreaking'. Het werd uitgegeven in het Nederlands, Engels en Duits.
Voous schreef 21 artikelen die volledig aan uilen gewijd waren (bijvoorbeeld over kannibalisme bij Kerkuilen, de eerste waarnemingen van Ruigpootuilen in Nederland en de nauwe relaties in de uilengenera Ciccaba en Strix, die hij samenvoegde in Strix).
In 1986 kwam van de hand van Voous het Nederlandstalige Roofvogels en Uilen van Europa uit; een boek voor het grote publiek. In 1988 verscheen Owls of the Northern Hemisphere, waarin alle aspecten van verspreiding, taxonomie, morfologie, gedrag, geluid en de relatie met de mens van 47 uilensoorten aan de orde komen. Het bijzonder lijvige boek werd in 1989 door het gezaghebbende tijdschrift British Birds bekroond tot Best Bird Book of the Year.

Er zullen weinig vogelfamilies zijn die ook bij het grote publiek tegenwoordig zo in de picture staan als de uilen. Wetenschappelijke belangstelling is er altijd geweest voor deze complexe vogelgroep. Aan de VU entameerde professor Voous onder meer taxonomisch onderzoek aan uilen. Naast klassiek museumonderzoek betrof dat onderzoek naar de roep en het gehoorvermogen van uilen; kenmerken die toen nog amper werden gebruikt in de taxonomie. Dat onderzoek resulteerde in diverse promoties en wetenschappelijke artikelen van studenten.
Onder de vleugels van Voous' hoogleraarschap verschenen onder meer proefschriften van Tjalling van Dijk (A comparative study of hearing in owls of the family Strigidae (1973)) en van Gerrit Hekstra (A revision of the American Screech Owls (1982)), en artikelen van Wouter van der Weijden (zie hieronder) en Chris Smeenk (ecologie van Bosuil en Ransuil).

De Award werd in maart 2015 uitgereikt in Houston, Minnesota, tijdens het 2015 International Festival of Owls. Wouter van der Weijden nam de postume onderscheiding (een 'uilenmasker', geïnspireerd door kunst van een Eskimo-stam in Alaska) in ontvangst.



Van der Weijden heeft zich de afgelopen decennia als wetenschapper, bestuurder (sinds 1980 is hij directeur van de Stichting Centrum voor Landbouw en Milieu), publicist en columnist beziggehouden met een veelheid van onderwerpen op het snijvlak van natuurbescherming, het milieu en maatschappelijke ontwikkelingen, zoals de verhouding tussen landbouw en natuur, veehouderij en klimaat, de koe die uit de Nederlandse weiden verdwijnt, het dierziektebeleid, de komende schaarste van fosfaat en micronutriënten, invasieve exoten, en (reeds in 1973) over de achteruitgang van de Gierzwaluw in Amsterdam door het verdwijnen van bepaalde daktypes.

Als student van Voous heeft Van der Weijden zich 40 jaar geleden vooral intensief beziggehouden met uilen. In de jaren 70 ontdekte hij op instigatie van zijn hoogleraar dat de geluiden van uilen inzicht kunnen geven in hun verwantschappen en hun taxonomische status. Hij werkte daarbij samen met de Amerikaan Joe T Marshall, die dezelfde benadering toepaste op Aziatische en Amerikaanse uilen.

Van der Weijden's onderzoek droeg bij aan de latere splitsing van de dwergooruilen van de wereld in de genera Otus (Oude Wereld) en Megascops (Nieuwe Wereld). Ook droeg het bij aan de splitsing van de Afrikaanse witwangdwergooruil in de noordelijke soort Otus leucotis en de zuidelijke soort Otus granti. In 1971 ontdekte Van der Weijden, eveneens aan de hand van het geluid, een nieuwe uilensoort voor Senegal: de Afrikaanse Bosuil Strix woodfordi.

Van der Weijden bleef contact met Voous onderhouden tot kort voor diens overlijden in 2002. In zijn dankwoord in Houston zei Van der Weijden dat Voous onderzoek bedreef 'met het verstand, het hart en het geweten'. Ook roemde hij diens vermogen om studenten te inspireren. Van der Weijden heeft de prijs eind maart overhandigd aan de 97-jarige weduwe van Voous.

In 1995 verscheen van de hand van Voous het omvangrijke In de ban van vogels, dat leven en werken beschrijft van ruim 500 Nederlandse beroeps- en amateurornithologen die zich in de vorige eeuw met vogelstudie hebben beziggehouden. Een must-read voor de huidige generaties, want het overgrote deel van de beschreven personen is al lang vergeten of dreigt dat te worden.

De naam Voous zelf raakt ook steeds meer in de vergetelheid. Nog zeer recent, in de dankbetuigingen van het in maart 2015 verschenen Undiscovered owls, a Sound Approach guide, bedankte Arnoud van den Berg (lid van het Sound Approach-team en oud-student van Voous) zijn vroegere leermeester Karel H Voous 'For inspiration and infecting him with his fanatical interest in owls'. Een poging de naam Voous, al is het maar voor even, weer in herinnering te brengen bij al diegenen die zich tegenwoordig met uilen bezighouden; hetzij als liefhebber, hetzij als onderzoeker, hetzij als natuurbeschermer. Of als combinatie van alle drie, zoals Karel H Voous.

Gijsbert van der Bent