Proloog: hoe gaat dat eigenlijk, een stukje voor Dutch Birding schrijven?

Half oktober vroeg Lonnie mij of ik nog iets had voor de World Birding sectie van de website. Nee, ik heb helemaal niets meer, zei ik. Het vat is af. De spons is uitgewrongen. Ik had iets geschreven over Mitu indertijd, over Scarlet-banded Barbet was al iets geschreven, vervolgens had ik mijn Tragopan avonturen lang en breed uitgesmeerd aan het begin van ‘de corona’, en om het af te leren had ik een reis van vier jaar terug naar Rondonia nog eens opgerakeld. Tijdens de corona periode ben ik (voor 99%) braaf als een pater in mijn kot gebleven, zoals het grootste deel van de kleine burgerij. Ik had nog wel wat bestemmingen afgereisd in het verre pre-covid verleden, maar de meeste daarvan zijn zodanig on-the-beaten-track, dat eenieder daar iets kan over schrijven.

“Maar”, zei ik tegen Lonnie, “als alles een beetje lukt met covid testen enzo, zit ik binnenkort weer in het verre buitenland, en als (als) ik daar nog een paar vogels zie, knijp ik er misschien nog een verhaaltje uit”.

Twee weken later, begin november 2021, zat ik zes uur voor vertrek langzaam thuis te sterven, in (niet-zo-blije) verwachting van een PCR-test resultaat. Gezien ik het mij niet wou riskeren dat het testresultaat te laat binnenkwam, ben ik 4 uur voor vertrek nog naar een apotheek gereden om een veel snellere antigen test (ik had pas die dag door dat een antigen test ook voldoende was). Nu bleef de stress bijzonder hoog, want wie weet testte ik nog positief? Een paar uur voor vertrek had ik beide testen binnen. Beide negatief. Met mijn huiswerk in de hand ging ik op een late vrijdagmiddag naar de check-in op de luchthaven, kreeg een pluim op mijn hoed en een ticket naar een ver en zonnig (?) land. Ik kan alvast vertellen dat de stress voor vertrek nog nooit zo hoog lag, en het gevoel van ontlading en opluchting na vertrek nog nooit zo groot. Maar de eerste klip was alvast omzeild. Nu nog een paar vogels zien, een stukje schrijven en Lonnie was weer tevreden!

Ongeveer 15 uur later, het was intussen 6:00 uur in de ochtend, kwam ik dankzij enkele Warsteiners uitgeslapen (nou ja) aan in Sao Paulo (een grote stad in Brazilië) en kwam ik oude bekende Toon Spanhove tegen. Die was reeds een week eerder in Noord-Brazilië aan het vogelen, en samen zouden we een zuidoostelijk circuit doen. Toon had in het Scarlet-banded Barbet verhaal de Barbet gevonden (maar als ik moet oplijsten wat hij door de jaren heen op reis voor mij heeft gevonden, ben ik blij dat excel lijsten tegenwoordig tot 1,048,576 rijen gaan).

Op het menu stonden ongeveer 180 mogelijke endemen van de Mata Atlantica in week 1 (gezien de beperkte tijd een veel te ambitieus aantal uiteraard) en, in week 2, een rondje door Minas Gerais. Dat circuit omvatte welluidende namen als de Serra da Canastra en de Serra do Cipo, maar de laatste jaren zijn er verschillende locaties aan toegevoegd, en die verdienen meer dan een beetje aandacht. Onderstaand wordt een selectie van locaties besproken. Deze selectie is niet volledig, maar biedt, op een rondreis van zes dagen (supersnel, dit verhaal) tot twee weken (ruim voldoende, kan je in mijn geval een boek over schrijven) alleszins wel een redelijk compleet beeld van de avifauna van Minas Gerais.

Dag 0 – op weg naar Botumirim

Om Botumirim te bereiken, heb je geduld en een goeie rug nodig. Vanaf de kust (we kwamen van Vale / Sooretama) is het 12 uur rijden, en het lijkt er meer en meer op dat Brazilianen de uitvinders zijn van de verkeersdrempel (en de flitscamera). Botumirim is gelegen ergens in de middle-of-nowhere in noordelijk Minas Gerais. Vanaf de afslag van de MG251, zijn de laatste 85 kilometer van de meest spectaculaire waar ik al op gereden heb (en het was toen al ver na zonsondergang). Het is van het type waar fabrikanten van sportauto’s prachtige reclamefilmpjes zouden kunnen schieten: perfect asfalt, golvende rechte stukken afgewisseld met het betere bochtenwerk en steile afdalingen met spectaculaire uitzichten op echte wilde landschappen (die uitzichten waren dus enkel te zien tijdens de terugrit), zonder huizen in de buurt en vrijwel nergens ook maar een spoor van civilisatie. Je kan er ook komen over onverharde wegen, maar met de continue regen van de laatste dagen wilden we dat niet riskeren. Bij aankomst, rond middernacht, was het gelukkig droog. Onze vriendelijke gastvrouw van de Pousada stond ons op te wachten in haar peignoir. Na enkele korte woordenwisselingen (“nee, dank u, geen tijd voor ontbijt”) kropen we onder de dekens. Niet lang na middernacht klonk er regen op de ramen. Er sijpelde (een vakwerkraampje in mijn kamer had geen glas meer) zelfs regen binnen. De hoek van mijn deken, die de grond raakte, was al helemaal nat. De volgende morgen hadden we om 6:00 uur afgesproken met Gledison (ranger) van SAVE Brazil, om een bijzondere duif te zoeken: de Blue-eyed Ground-Dove. Na een afwezigheid van decennia werd deze duif pas in 2016 herontdekt dichtbij Botumirim. Behalve in Botumirim is de duif nog niet teruggevonden. Gelukkig is daar nu een reservaat opgericht (Reserva da Rolinha da planalto), waar de duif goed te zien zou moeten zijn.

Dag 1 – Botumirim

Doelsoorten: Blue-eyed Ground-Dove, Minas Gerais Tyrannulet, Cipo Canastero, Hyacinth Visorbearer, Pale-throated Pampa- (Serra) Finch, Cinereous Warbling Finch, Horned Sungem, Blue Finch, Helmeted Manakin, Henna-capped Foliage-gleaner, Narrow-billed Antwren, White-wedged Piculet, Black-bellied and Black-capped Antwren, Silvery-cheeked Antshrike, Grey-eyed Greenlet, Caatinga (cactus) Parakeet, Velvety Black Tyrant, Hangnest Tody-Tyrant, Ochre-backed Woodpecker, White-browed Antpitta.

Half vijf ging de wekker en hoorde ik het geluid van nog hardere regen tegen het raam. Op de grond lag intussen een grote plas water. De morgenstond heeft goud in de mond! Om 5:00 uur ‘s ochtends was er al genoeg licht om vogels te kijken. Ondanks de regen zou het van een ongelofelijke onverschilligheid getuigen, mochten we dat uur tussen 5:00 en 6:00 niet ten volle benutten met het zoeken naar vogels die we enkel in Botumirim zouden kunnen zien (op deze reis). Om kwart voor vijf reed onze eenzame auto door Botumirim en net ten westen van het stadje wachtte, abrupt, een steile, onverharde weg omhoog.

De ruitenwissers gingen in de hoogste stand, de airco hard om de ruiten te ontwasemen, de motor ging hoog in de toeren in eerste versnelling en de wielen slipten net niet genoeg door om tot stilstand te komen. We overwonnen het steilste gedeelte van de klim, tot er plots een soort veerooster (met twee dunne balken die net pasten voor de wielen van de auto) opdoemde. We wilden ons niet vastrijden, dus hielden halt voor het rooster en liepen in de mist en regen verder omhoog. We zagen zo ongeveer niets. Omdraaien aan het veerooster was nog even een stressmomentje. De zijkanten van de aardeweg hadden diepe erosiegeulen en de weg was smal en steil. Na het betere millimeterwerk haastten we ons terug naar beneden om tijdig terug in Botumirim te geraken. Gledison was gelukkig op tijd, en vergezeld van Hugo Neri (ook SAVE Brazil). Al snel reden we elk in onze eigen auto (corona, weet je wel!) in konvooi Botumirim uit, nu richting oost, nog altijd door de regen. Na 10 minuten rijden kwamen we aan een stroompje. Onze auto’s konden dit nog wel aan. Maar vijf minuten later hielden we definitief halt aan een wilde, kolkende rivier, met een halve meter snelstromend water.

Gezwollen riviertje bij Botumirim, Minas Gerais, Brazil, 13 november 2021 (Lieven de Temmerman)

Na enig beraad stelde Hugo voor om in de namiddag terug te komen. Tegen die tijd zou het water wellicht gezakt zijn. Het kraakte even in mijn hersenen, want volgens onze superstrakke planning zouden we die middag honderden kilometers verderop zitten (nadat we in Botumirim alles hadden opgerold). Dat scenario was nu wel heel onwaarschijnlijk, maar het risico op geen duif (en dus een dag langer blijven) was geen optie. Maar als de nood het hoogst is, ver weg van alle beschaving, is er altijd wel een paard, tractor of 4x4 nabij. We reden een paar kilometer terug naar een ranch met een rasechte cowboy.

Vriendelijke Botumirimees, Minas Gerais, Brazil, 13 november 2021 (Lieven de Temmerman)

Het rook er verdacht hard naar paarden en verder stond er een dikke roestige oldtimer Ford F4000 onder een afdakje. De cowboy nodigde ons eerst uit voor koffie en ontbijt. Intussen was het na 7:00 uur. We hadden reeds de ‘beste’ twee uur van de dag in de regen geploeterd en daarbij nog geen vogel gezien. Volgens allerlei trip reports wordt de duif het best rond 7:00 uur gezien, maar wij waren koffie en ontbijt aan het nuttigen, tezamen met een man die duidelijk een andere beleving had van ‘tijd’, en daarmee wellicht uma vida graciosa leidde, al was dat wellicht al in het slotkwartier van de tweede helft. Na de koffie en Hugo’s onderhandelingen, bleven de paarden op stal en werd zowaar de oldtimer uit zijn winterslaap gehaald.

Hugo ging naast de chauffeur zitten en wij achterop in de laadbak. Het regende onophoudelijk en veel houvast was er niet. Gelukkig lag er een loodzware wollen poncho in de laadbak, die ik dankbaar adopteerde (ik had enkel een hemd, een regenjasje en vooral geen paraplu mee naar Brazilië). De poncho werd door de onaflatende regen uiteraard alleen maar zwaarder, maar hield me relatief droog. Intussen reed de Ford als een tank door de rivier.

Uw ondergetekende, kletsnat maar met een poncho, Minas Gerais, Brazil, 13 november 2021 (Lieven de Temmerman)

Nauwelijks een paar kilometer verder stopten we aan een troosteloze locatie. Hier was het volgens Hugo Neri te doen. We stonden midden in één (van de weinige) bekende territoria van Blue-eyed Ground-Dove. Hugo vertelde intussen dat hij de duif nog nooit had gevonden in de regen. Vertaling naar het Nederlands: ‘Hugo is nog nooit zo gek geweest om de duif te gaan zoeken in dit weer’.

Territorium van Blue-eyed Ground Dove, Minas Gerais, Brazil, 13 november 2021 (Lieven de Temmerman)

De zoektocht beloofde allesbehalve een walk-in-the-park te worden. Het territorium was niet zo heel groot, maar aan één kant was er een zodanig grote plas op de weg (en rotsen / omheining aan de kanten), dat we slechts langs een paar 100 meter langs de weg konden zoeken. Bovendien vloog er (begrijpelijkerwijs) haast geen vogel rond.

De habitat bestond uit wit zand, met lage xerofyten (droogteminnende planten, red.) en hier en daar een heuse cactus. Hogerop de helling doemden grillige rotsen op (en minder struiken). De combinatie van vlak terrein en wit zand leek redelijk schaars, ook in deze uithoek van de wereld. Het begon mij te dagen waarom de duif zo zeldzaam is en zo moeizaam werd teruggevonden: er komt al haast niemand vogels kijken in dit deel van Brazilië, en de potentiële goede habitats zijn zeldzaam, lastig te bereiken en nog lastiger te vinden.

Tussen neus en lippen door, na een uurtje zoeken, zei Hugo mij dat we desnoods wel eens geluid konden afspelen, mochten we aan het einde van de ochtend nog geen duif in het vizier hebben. Enerzijds stelde mij dat iets meer gerust, anderzijds vind ik dat soort toegevingen jammer. Als Hugo dit voor mij doet (een nobele onbekende uit het verre België), doet hij dit waarschijnlijk voor eenieder die hier op bezoek komt. Wellicht zit er iets teveel druk op mensen als Hugo, die enerzijds de soort willen beschermen, maar anderzijds de (betalende) bezoekers (te zeer) wil plezieren.

Na iets meer dan een uur besloot ik even voorzichtig van de weg af, en door de struiken te lopen. En zowaar, vijf meter van mij af, op de grond, bewoog iets. Even later vlogen er twee kleine duifjes op en gingen vlakbij in een struikje zitten!

Blue-eyed Ground Dove Columbina cyanopis, Botumirim, Minas Gerais, Brazil, 13 november 2021 (Lieven de Temmerman)

Ground-Doves zijn nu niet bepaald de meest ‘sexy’ neotropische soorten, maar deze mag er echt wel wezen. Het contrast tussen witte onderbuik en beige staart, subtiele blauwe vlekjes op de vleugel en dat schitterende blauwe oog, maken van dit duifje toch een echt juweeltje.

En behalve de Ground-Dove zitten er nog wel enkele spectaculaire soorten, maar de regen was niet onze bondgenoot. Eentje die ik heel graag wou zien was Horned Sungem, een waanzinnig mooie kolibrie van het binnenland van Brazilië. We zouden sowieso nog de tijd die we gereserveerd hadden in het reservaat uitzitten, weer of geen weer. Dus het ijsberen in het Ground-Dove-territorium werd nog even volgehouden. Niet veel later riep Toon dat hij de Sungem had. Ik stond natuurlijk weer 100 meter verder (90 meter te ver) en toen ik dichterbij kwam, was hij gevlogen. Bummer! (voor mij; Hummer! voor Toon). Hugo zei dat de Sungem ook verderop zat, dus besloten we onze oldtimer maximaal in te zetten. Na een rit over geaccidenteerd terrein kwamen we aan een rivier waar zelfs de Ford 4000 niet kon passeren.

Aan de overkant zat het uiteraard vol met interessante soorten, dixit Hugo. Maar we hadden geluk, want aan de rivier vloog zowaar een prachtig mannetje Sungem rond, en dit keer bleef hij wat langer hangen!

In de daaropvolgende uren (tussen grofweg 10:00 en 18:00) was het nog twee keer een half uur droog. Het eerste half uurtje was nog in het reservaat, net voor het naar buiten rijden. Zonder dat half uurtje hadden we vermoedelijk enkele goede soorten (meer) gemist!

Na het bezoek aan het reservaat en het binnenkoppen van de duif zat de sfeer uiteraard goed. Helaas wordt een mens net dan overmoedig: we zouden de Diamantina ten oosten van ons (waar we die morgen reeds waren) nog een keertje proberen, ondanks de lage wolken en de onvermijdelijke regen. Iets met een ezel en een steen dus. Onderstaande foto is niet wazig: het weer is wazig :-)

Diamantina (hoog rotsplateau) ten westen van Botumirim, Minas Gerais, Brazil, 13 november 2021 (Lieven de Temmerman)

Doelsoorten op het plateau: Cipo Canastero en Hyacinth Visorbearer. De eerste (een saaie bruine vogel) vonden we niet en we vonden uiteindelijk, na uren rondlopen op het plateau, slechts twee vogels: Rufous-collared Sparrow (die zit werkelijk o-ve-ral) en (toch nog!) een eenzame Hyacinth Visorbearer. Een prachtig uitgekleurd mannetje en het cliché, dat wil dat foto’s de vogel geen recht aandoen, was meer dan ooit bruikbaar op mijn mistige foto’s (na afloop van de dag was er water in mijn smartphone gekropen en dat is er nu pas, in het droge België, weer uit).

Hyacinth Visorbearer Augastes scutatus, Botumirim, Minas Gerais, Brazil, 13 november 2021 (Lieven de Temmerman)

Het bos onder de Diamantina en ten noorden van Botumirim is interessant voor heel wat interior Brazil-soorten (die dus meestal enkel op een reisje naar het noordoosten worden gezien, maar ook daar vaak een omweg vergen). Ik bespaar je de foto’s, behalve deze Silvery-cheeked Antshrike die open en bloot kwam zitten, alsmede een koppel White-eared Puffbirds; het weer was immers niet optimaal.

Dag 2 - Montes Claros

Doelsoorten: Reiser’s Tyrannulet, Minas Gerais Tyrannulet, Sao Francisco Sparrow, Dry Forest a.k.a. Outcrop Sabrewing, Sao Francisco Black Tyrant, Spotted Piculet, Caatinga (Cactus) Parakeet, Saffron-billed Sparrow, Chotoy Spinetail, Suiriri Flycatcher, Long-billed Wren, Scarlet-throated en Orange-headed Tanager, Ash-throated Casiornis.

Montes Claros stond al langer op de birding radar, maar is pas recent in populariteit gestegen, dankzij de nabijheid (nou ja, ‘maar’ drie uur rijden) bij Botumirim. Hoewel het één van de grotere steden van Minas Gerais is, vind je vlakbij een goed beschermd en groot staatspark (Lapa Grande). Het contrast tussen een grote stad en, slechts een kilometer verderop, het geluid van papegaaien en trogons, is groot. Net zoals in Botumirim vind je er interior / NE Brazil soorten die slechts op enkele plekken te vinden zijn (wie is er nu ook zo zot om in interior Brazil vogels te kijken…!). In het geval van Montes Claros gaat het over twee tyrannulets (Reiser’s en Minas Gerais), twee vogels met Sao Francisco in de naam (een Sparrow die uiteraard geen mus is en een zwarte vliegenvanger) en tot slot een saaie grijze kolibrie (die zich voor ons kleurig had opgedirkt; zie verderop in dit verhaal).

We hadden die (zondag)ochtend aan de ingang van het park afgesproken met Fausto Araujo. Fausto is een professor / tandarts, die toevallig ook graag vogels kijkt. Zoals de meeste Brazilianen spreekt Fausto enkel Portugees, en het is dan altijd even wennen voor beide partijen om in de flow van het vogels kijken te komen: de meeste laaglanders kunnen zich vermoedelijk ook niet goed voorstellen dat ze op een dag, in hun lokale patch, een wildvreemde Braziliaan zoveel mogelijk eenden en phylloscopussen proberen te tonen. Men kan dus wel aannemen dat de gemiddelde Braziliaan het niet begrijpt als je ‘één meter boven de splitsing van de tweede tak rechts van de stam zit die fluiter’ roept. Maar Fausto deed het met verve. We begonnen met enkele open plekken met stake-outs voor soorten als Long-billed Wren. Nu was dat geen keiharde doelsoort, maar we lieten Fausto even zijn werk doen, kwestie van hem vertrouwen geven. Op basis van ebird kende hij het gebied door en door. Er vlogen intussen aangenaam grote hoeveelheden parkieten rond (Cactus a.k.a. Caatinga Parakeet).

Caatinga Parakeet Eupsittula cactorum, Lapa Grande, Minas Gerais, Brazil, 14 november 2021 (Lieven de Temmerman)

Na de aarzelende start, waar reeds bleek dat Fausto (en naar ik heb horen zeggen vele Brazilianen) keihard bleek te tapen voor iedere soort, was het tijd om de echte doelsoorten één voor één op te rollen. De eerste op onze weg zou de kolibrie zijn, die graag aan de cactusbloemen komt lurken. Helaas waren de bloemen in deze tijd van het jaar (op eentje na) compleet verdwenen. En dus ook de kolibrie. We reden verder het park in en begonnen aan een trail met een gekend territorium van Reiser’s Tyrannulet en Sao Francisco Sparrow. Aan het begin van de trail leverde een boom vol bloeiende bloemen zowaar de kolibrie -Dry forest Sabrewing- op, die een rode keel had van het zijn kop in de bloemen duwen (een beetje vergelijkbaar met ondergetekende zijn wangen als hij aan de wijn gezeten heeft).

Vervolgens zagen we al snel een tyrannulet, maar het bleek geen Reiser’s, maar een Minas Gerais Tyrannulet, net de soort die we elders verwachtten. Toen begon het uiteraard weer te regenen … Ideaal om tyrannulets hoog in de bomen te zoeken! Om een lang verhaal kort te maken: de doelsoorten werden effectief één voor één opgerold (in slecht weer). Om mijn schabouwelijk* slechte foto van Sao Francisco Sparrow niet te moeten tonen, heb ik het goed gemaakt met een redelijke foto van een gelijkende Saffron-billed Sparrow. *(Schabouwelijk (Vlaams): “van zeer slechte, beschamende kwaliteit”, red.)

Saffron-billed Sparrow Arremon flavirostris, Lapa Grande, Minas Gerais, Brazil, 14 november 2021 (Lieven de Temmerman)

Rond de middag hadden we een droge periode en tijdens het checken van een flock (met Sao Francisco Black Tyrant als laatste doelsoort) gaf een Surucua Trogon (van de ondersoort surrucura met rode buik) een show weg.

Surucua Trogon Trogon surrucura, Lapa Grande, Minas Gerais, Brazil, 14 november 2021 (Lieven de Temmerman)

Een non-birding highlight was een spectaculaire tarantula…Helaas voor de Tarantula liepen er prachtig blauwe Tarantula Hawks rond (een soort sluipwesp), die graag Tarantula’s verdoven en er vervolgens een eitje in deponeren, waarna de larve de geïmmobiliseerde Tarantula levend opvreet!

Toen we dachten dat Fausto er misschien wel eens genoeg van had, bleek hij gewoon te willen doorgaan tot wij er genoeg van hadden of door moesten. Helaas was dat een keer het geval (we moesten nog 6-7 uur rijden naar de volgende plek en ook in Minas Gerais hebben de dagen over het algemeen maar 24 uur), maar Fausto wou ons absoluut nog enkele plekken buiten het park tonen, waar hij onder andere Chotoy Spinetail en Suiriri Flycatcher uit zijn hoed toverde, soorten die je zelf niet zo snel vindt, tenzij je specifieke plekken weet.

Chotoy Spinetail Schoeniophylax phryganophilus, Montes Claros, Minas Gerais, Brazil, 14 november 2021 (Lieven de Temmerman)

Tot aan het afscheid hadden we nog niet besproken hoeveel Fausto wou vangen voor een dagje gidsen. De prijzen van tandartsen en professoren indachtig, had ik mijn Visa Platinum Lifetime reeds klaar in mijn broekzak, maar Fausto vraagt standaard (slechts) 200 real, die hij vervolgens consequent doorstort naar een vereniging voor dakloze kinderen in Brazilië. Topkerel!

Montes Claros, aan het eind van een dagje vogelen met Fausto, Minas Gerais, Brazil, 14 november 2021 (Toon Spanhove)

Dag 3: Serra do Cipo

Doelsoorten: Cipo Canastero, Long-tailed (Cipo) Cinclodes, Diamantina Sabrewing, Rock Tapaculo, Hyacinth Visorbearer, Marsh Tapaculo, Cinereous Warbling-Finch, Blue Finch, Pale-throated Pampa-Finch, Tawny-headed Swallow, Grey-backed Tachuri, Sharp-tailed Tyrant, Crested Black Tyrant

Een nieuwe dag, een nieuwe Chapada. Chapada is de lokale naam van de oude zandstenen hooglanden, waar erosie het omliggende land heeft uitgehold. Wat overblijft zijn plateaus afgelijnd met steile kliffen. Brazilië en dus ook Minas Gerais, heeft aan Chapadas geen gebrek. Bekende zijn de Chapada dos Guimaraes, de Chapada Diamantina en de serras in Minas Gerais: de Serra do Cipo en Serra da Canastra. En in feite is de Serra do Cipo gewoon de Chapada do Espinhacoes, met Botumirim in het noorden en Cipo meer zuidelijk. Het was mijn verjaardag, en hoe kan je zo een dag beter beginnen dan met een Tapaculo ergens bovenop een chapada in de regen? (Uw redacteur heeft, op verzoek, onderstaande fotobijstand geleverd, red.)

De rest van de dag was gelukkig een stuk beter qua weer. Voor één keer bleef de regen grotendeels uit, maar de vogels zoeken kostte toch behoorlijk veel moeite. Onderweg op het plateau raapten we nog enkele leuke soorten op (zoals Grey-backed Tachuri), maar het echte werk begon in Lapinha da Serra.

Grey-backed Tachuri Polystictus superciliaris, Serra do Cipo, Minas Gerais, Brazil, 15 november 2021 (Lieven de Temmerman)

We staken veel tijd in een plek boven Lapinha, waar Cipo Canastero ‘gemakkelijk’ zou moeten zijn. Behalve enkele Hyacinth Visorbearers (en evenveel verstuikte enkels) kwamen we de eerste paar uur niets tegen. Tot (eindelijk) een Cipo Canastero zich overgaf.

Cipo Canastero Asthenes luizae, Serra do Cipo, Minas Gerais, Brazil, 15 november 2021 (Lieven de Temmerman)

Het was toen al een stuk na de middag en we moesten nog een hele trail van drie kilometer aflopen op zoek naar drie andere doelsoorten: Rock Tapaculo, Diamantina Sabrewing en Cipo Cinclodes. De Tapaculo gaf niet thuis, de Sabrewing (een even saaie uitziende soort als Outcrop Sabrewing) was twee seconden weggelegd voor Toon. De Cinclodes (ssp. espinhacensis, een vrij zekere split van Long-tailed) kostte ons de rest van de middag.

Long-tailed Cinclodes Cinclodes pabsti espinhacensis, Serra do Cipo, Minas Gerais, Brazil, 15 november 2021 (Lieven de Temmerman)

Gelukkig maakte het uitzicht veel goed (om het met een cliché te zeggen)! De pot met goud zagen we liggen, maar helaas werd het alweer donker, en dus was er geen tijd om hem mee te nemen.

Uitzicht vanaf de main trail boven Lapinha da Serra, Serra do Cipo, Minas Gerais, Brazil, 15 november 2021 (Lieven de Temmerman)

Dag 4: Pompeu

Doelsoorten: Rufous-faced Crake, Ocellated Crake, Blue Finch, Black-masked Finch, Lesser Nothura, Coal-crested Finch, Campo Miner, Collared Crescentchest, White-rumped Tanager, Shrike-like Tanager, Spot-tailed Nightjar, Nacunda Nighthawk.

Pompeu wat? Pompeu doet niet direct een belletje rinkelen, maar deze plek is op de kaart gezet door twee vogelkijkende broers: Luiz Alberto en Alfonso. Luiz Alberto is trouwens de allerlaatste die de kritisch bedreigde (intussen uitgestorven?) Stresemann’s Bristlefront heeft gezien (intussen is dat al geleden van in 2019). Na die datum is het oorverdovend stil gebleven in Mata dos Passerinhos … Hopelijk wordt de soort nog ergens herontdekt, maar het ziet er eigenlijk bijzonder slecht uit voor de Bristlefront. In Pompeu valt niets te zien dat critically endangered is, en niets dat je absoluut daar moet zien. Maar de gebroeders dos Santos hebben het zodanig uitgevogeld voor bepaalde soorten, dat een stop in Pompeu geen straf is. Na heel wat whatsappen met Luiz Alberto waren we er de avond voordien nog niet uit of we naar het Santuario de Caraca zouden gaan, een dag langer in Cipo zouden blijven, of toch maar voor Pompeu zouden opteren. Uiteindelijk stuurden we Luiz Alberto rond 8:00 uur ‘s avonds een bericht om de volgende morgen af te spreken. Wonderwel arrangeerde hij dat zijn broer meekon (zelf was hij verhinderd) en reserveerde voor ons in één adem een hotelletje in Pompeu. Om 4:45 uur stipt stonden we voor het huis van de familie Dos Santos. Een nieuwe dag, een nieuwe Braziliaan die honderduit in het Portugees vertelde, en wij knikten deemoedig zonder het te begrijpen. Gelukkig hebben vogelkijkers onder elkaar weinig woorden nodig. Voor de eerste stop hadden we een codewoord dat een ieder begreep: “ocellated”. Vlak na aankomst begon de show … De arena was reeds een hele tijd eerder klaargemaakt: een klein strookje van drie meter op een halve meter was vrij van vegetatie. Op die plek strooide Alfonso meelwormen.

Pompeu, de arena voor kleine ralletjes, Minas Gerais, Brazil, 16 november 2021 (Lieven de Temmerman)

Vervolgens plaatste hij zijn bluetooth speakertje op het paadje en begon (zoals iedere Braziliaan, lijkt het wel) keihard te tapen. Na een minuut kwam reactie, circa 50 meter rechts van de arena. Het duurde nog wel even voor de vogel wat dichterbij kwam. Na een 15-20 minuten begon Alfonso zowaar nog harder te tapen, vervolgens bleef het even stil, en uiteindelijk begon hij hard met zijn vingers te knippen en te fluiten. Tot slot, om het helemaal af te maken, stampte hij een paar keer met zijn voeten op de grond! Dus hierbij een tip als je een ongelofelijke skulker uit de bosjes / gras probeert te lokken (bijvoorbeeld bij een twitch): stamp even hard met je voeten. Dan komt er vast en zeker een angry bird “out in the open” en krijg je misschien ook nog spontaan applaus van je medevogelkijkers voor zoveel branie!

Het resultaat, een Ocellated Crake op vijf meter afstand, open en bloot, was niets meer of minder dan geweldig.

Ocellated Crake Micropygia schomburgkii, Pompeu, Minas Gerais, Brazil, 16 november 2021 (Lieven de Temmerman)

De rest van de dag bleven de nieuwe soorten binnenstromen. Hierbij coverden we circa. 40 kilometer buiten Pompeu (de afstand die je in een gemiddelde Belgische provincie al veel zou vinden). Op een plek ver buiten Pompeu hoorden we Lesser Nothura.

Een plek ver buiten Pompeu met extensief beheerd grasland, Minas Gerais, Brazil, 16 november 2021 (Lieven de Temmerman)

Helaas worden dit soort plekken met de dag zeldzamer: als de fazenda (plantage, red.) beslist om daar morgen te branden / ploegen en iets te planten (zoals eucalyptus – het staat er daar vol van!), dan is er weer een (oud, zorgvuldig opgebouwd) habitat van de Nothura verschwunden. De Nothura kregen we niet te zien (we zijn niet van het type dat zo een beestje gaat flushen, om een bruine blob op het lijstje ‘gezien’ bij te schrijven), maar op dit soort plekken zit het barstensvol met goeie chapada / interior Brazil soorten.

Dicht bij Pompeu weet Alfonso nog allerlei klein grut zitten, een mooie mix van oude bekenden en nieuwe soorten.

Dag 5: Serra da Canastra

Doelsoorten: Brazilian Merganser, Brasilia Tapaculo, Cock-tailed Tyrant, Sharp-tailed Tyrant, Campo Miner, Black-masked Finch, Blue Finch, Greater Rhea, Chaco Eagle, Dwarf Tinamou, Sickle-winged Nightjar, Golden-capped Parakeet, Tawny-headed Swallow, Red-winged Tinamou, Spotted Nothura, Grey-backed Tachuri, Collared Crescentchest, Great Dusky Swift, Crested Black Tyrant, Giant Ant-eater, Maned Wolf.

Canastra is een naam als een klok. Op dag vier zaten we rond de middag nog in Pompeu en het park sloot om 17:00 uur, maar de beste soort wordt vaak buiten het park gezien. Hoewel het volgens de GPS (en Alfonso) vijf uur rijden was tot aan Canastra, vertrokken we om 13:30 uur in Pompeu, om rond 17:30 uur reeds een uurtje te scannen voor Brazilian Merganser. Helaas lukte dit niet: hoeveel stukken van de rivier (de Rio Sao Francisco) we ook scanden, er zwommen geen zaagbekken en de rotsen in de rivier waren leeg. De volgende dag moest het dan maar gebeuren. We besloten om ‘s ochtends het plateau met de graslanden kort te screenen, om vrij snel uit te komen aan de top van de waterval. Daar zit welgeteld één paartje Mergansers (beneden aan de waterval zitten slechts drie (!) paartjes in het park. Er zijn naar schatting nog een 30-tal koppels in de wereld, waarvan een 20-tal in Canastra en omgeving …Het grootste deel zit dus buiten het park, en is dus in principe veel minder beschermd. Op het plateau zit het vol fotogenieke Burrowing Owls. Behalve specifieke graslandsoorten zijn er ook kleine bosjes op het plateau en gallery forest langs de rivieren. Aan de rivier vonden we niet onmiddellijk een zaagbek, dus kon een Crested Black Tyrant nog op wat aandacht rekenen.

De rivier aan de waterval werd systematisch stroomopwaarts gescand op de plekken waar uitzicht was in gallerijbos. Na een vruchteloze zoektocht liepen we terug naar de meer open oevers vlak voor de waterval. En zowaar: daar zaten nu drie mergansers (papa, mama, kindje) te blinken in het water! Geen idee onder welke rots deze intussen vandaan gekropen waren, blijkbaar hadden we toch niet goed genoeg gescand. Al spoedig zochten zij de kant op om te slapen (moeder en kindje), terwijl de papa zich zat schoon te maken.

Bekende plek bovenaan de waterval (Cachoeira da Casca Danta) met Mergansers on the rocks, Serra da Canastra, Minas Gerais, Brazil, 17 november 2021 (Lieven de Temmerman)

Na de zaagbekken en het zien van de meeste graslandsoorten stonden nog drie soorten hoog op ons verlanglijstje: Dwarf Tinamou (een tinamou zo groot als een mus!), Greater Rhea (nieuwe familie voor ons beiden) en Sickle-winged Nightjar (één van de beste plekken voor de soort). Maar overdag werd het intussen pokkeheet. De Rheas lieten zich niet vlot zien en de nachtzwaluw moest nog even wachten, dus checkten we enkele plekken voor de Tinamou. Op drie plekken hoorden we ze zingen, maar ze (goed) zien bleek al snel een onmogelijke opdracht, tenzij we ze konden flushen en blij werden van een verstoorde vogel en het zien van een bruin wegvliegend vlekje voor vijf seconden. De enige Tinamou die we goed zagen was Red-winged Tinamou. De focus werd verlegd naar enkele geïsoleerde bosjes op het plateau; daar was tenminste schaduw. Daar zagen we onder meer een opgewonden Sharp-tailed Streamcreeper (Toon moet nu zo ongeveer de allerbeste geluidsopnames wereldwijd hebben van dat beestje) en een heel dichtbije White-barred Piculet, maar de klad zat er een beetje in. In één van de bosjes werden we hardhandig de deur gewezen door een zwerm agressieve bijen!

De rest van de dag zagen we geen Rheas (maar wel drie reuzenmiereneters). Tegen de avond gingen we terug naar de waterval. Daar moesten we immers nog, tussen de White-collared en Sooty Swifts, een Great Dusky Swift er tussenuit halen. Na enige studie begonnen we te beseffen dat de Great Duskies in kleine flocks tussen de White-Collareds in vlogen. Opdracht toch een beetje volbracht en het uitzicht kregen we er gratis bij.

Uitzicht boven aan de waterval (Cachoeira da Casca Danta), Serra da Canastra, Minas Gerais, Brazil, 17 november 2021 (Toon Spanhove)

Toen het donker werd konden we alvast één nachtvogel bijschrijven: Least Nighthawk. Die vliegen al in de schemer. Pas toen het volledig donker werd zagen we Scissor-tailed Nightjar, Band-winged Nightjar en hoorden we Giant Snipe. Maar geen spoor van de gewenste Sickle-winged Nightjar. You can’t always have what you want!

Dag 6: Lavras - Pouso Alegre - Conceicao dos Ouros

Doelsoorten: Rock Tapaculo, Golden-capped Parakeet (Lavras), snippen en seedeaters (Pouso Alegre), uilen (Conceição dos Ouros)

Tussen Canastra en de parken dichtbij Sao Paulo / Rio de Janeiro lijkt er niet veel interessants te liggen. Ja, hier en daar zie je de restanten van een bosje, een (toegegeven, vaak) spectaculair stuwmeer of rotsformatie, maar vogels? Echte goeie vogels? Lijkt me niet. Een beetje bureaustudie leerde dat er toch wel iets te rapen viel op weg naar (voor ons) Itatiaia. Lavras was de eerste stop en de voornaamste reden was de aanwezigheid van Rock Tapaculo. Die hadden we gemist in Serra do Cipo en definitief dippen stond op dat moment nog niet in ons woordenboek. In de regen (alweer) zagen we na een beetje zoeken onze vierde tapaculo op deze reis (Mouse-colored, na Brasilia, Marsh en Rock, White-breasted helaas enkel gehoord).

De Tapaculo-radar kon nu wel even rusten, maar de seedeater queeste was nog volop aan de gang. De herfst is in Zuidoost-Brazilie regenseizoen en dan zijn de seedeaters in breeding plumage en volop aanwezig (en aan het zingen). Rond Pouso Alegre, netjes op onze reisweg, is nog een restant moerasland over (maar hoe lang nog? Een deel is al gedraineerd en nu landbouwgrond). In dit moerasland zitten uiteraard veel seedeaters. Het was even zoeken in een doolhof van onverharde landweggetjes, maar uiteindelijk konden we toch een uurtje in het gebied zoeken. Het leverde schitterende baltsende South-American (a.k.a. Paraguayan) Snipes op en verder onder een 4-tal soorten seedeater op.

De voornaamste reden om nog steeds niet recht naar Itatiaia te rijden, was een afspraak met een uil in Conceicao dos Ouros. Via Bruno Renno was mij ter ore gekomen dat een Buff-fronted Owl daar broedde. Het broedsel was reeds uitgevlogen, maar de uilen bleven trouw aan het nesthol. We hadden afgesproken met Wagner Loureiro, een heel enthousiaste (en een beetje hyperkinetische) jongeman die een bepaalde Braziliaanse flair en zelfverzekerdheid uitstraalde, dat het alleen maar kon lukken met die uil. Net voor donker spraken we af in het centrum van het stadje. Wagner vertelde honderduit, en uiteraard ging dat in vloeiend Portugees (we waren immers al enkele weken in het land, dan kan dat toch niet anders?)

Eenmaal aangekomen bij de plek, begon het te regenen (Als je googled op Minas Gerais, zie je vrijwel uitsluitend droge landschappen. Fake news!). Wagner bleef intussen maar vertellen en foto’s op zijn smartphone tonen van zijn vorige cliënten, en vooral van de uil met een heel arsenaal aan muizensoorten. Iedere zoogdierenliefhebber zou er een beetje van zijn gestorven, want er zaten zo van die hele mooie muisjes met een maskertje (zoals Eikelmuis) bij. Af en toe knipperde Wagner even met zijn lamp (eerder een fotonenbazooka) richting de nestholte. Toon keek mij intussen licht ongelovig aan: moest hier nog een uil op afkomen? De show aan de Ocellated Crake indachtig, was ik er nog vrij gerust op. Regen of niet, een luide Braziliaan of niet, die uil zou wel show geven. Plots zagen we allen een silhouet tegen de donkerblauwe schemerhemel. Wagner scheen het beest net niet uit de boom, en pas nadat ik de back-of-camera checkte, zag ik dat er een (saai gekleurde) muis in zijn pollen zat!

Buff-fronted Owl Aegolius harrisii, Conceição dos Ouros, Minas Gerais, Brazil, 19 november 2021 (Lieven de Temmerman)

Voor een keertje toon ik graag ook de back-of-camera foto… Er zaten immers megacoole lichtgevende kevers (Pyrophorus sp.) in het bos.

Buff-fronted Owl Aegolius harrisii, Conceição dos Ouros, Minas Gerais, Brazil, 19 november 2021 (Lieven de Temmerman)

Terug bij de auto begon het echt hard te regenen. Het was intussen 19:00 uur en nog drie uur rijden naar Itatiaia. Of we nog wat uilen wilden zoeken in de regen? vroeg Wagner. Goh, uiteraard! Helaas had hij geen toegang kunnen regelen tot een private fazenda met Great Horned Owl. Dan maar even scannen langs de weg. Zo ongeveer op de laatste elektriciteitspaal voor Conceicao, zat een Striped Owl kleddernat te wezen …

Striped Owl Asio clamator, Conceição dos Ouros, Minas Gerais, Brazil, 19 november 2021 (Lieven de Temmerman)

En daarmee zat onze kleine week in Minas Gerais er helemaal op. Het circuit dat we deden was zeer lang (in afstand), zeer kort (in tijd) en behoorlijk inspannend.Met enkele dagen meer verveel je je geenszins: een site als Santuario de Caraca (Maned Wolf, Pin-tailed Manakin, Rock Tapaculo, White-breasted Tapaculo, Diamantina Sabrewing, Hyacinth Visorbearer, Serra Antwren, Serra-do-mar Tyrant-Manakin, Grey-backed Tachuri, Blue Manakin, White-bibbed Antbird, Rufous Gnateater, ...), of een dagje extra rond Botumirim, Montes Claros, Cipo of Canastra zijn dan een must. Met twee dagen extra rond Montes Claros kan Januaria / Cavernas de Peruacu (Bahian Nighthawk, White-browed Antpitta, Moustached Woodcreeper) worden toegevoegd, en zo kan je vlot 12-14 dagen vullen met dit circuit.

Wil je dit zelf eens doen? Dan heb je geluk en moet je er gewoon voor gaan! In deze onzekere tijden is Brazilië immers simpelweg, en als één van de weinige tropische bestemmingen, ‘open’ voor toerisme. Indien je de nodige uren voorbereiding, het gehannes met whatsapp afspraken, private landerijen, huurwagens, ‘s nachts rijden, google translate Portugees-Nederlands en de nodige uren studeren in verband met locaties, geluiden en vogels aan je wil laten voorbijgaan, zijn er in Brazilië uitstekende gidsen om het allemaal voor je te regelen (en misschien krijgt iemand mij zelf zo gek om het nog eens te doen!). Bijvoorbeeld (er zijn er immers nog!) Eduardo Patrial (vooral zuiden en Amazone), Bruno Renno (Minas Gerais en Amazone), Caio Brito (NE en SE Brazil) en Ciro Albano (NE Brazil) zijn alle simpelweg uitstekend in hun vak. (de genoemde regio’s zijn hun absolute specialiteiten, maar ze weten allemaal zeer goed de weg in heel Brazilië).

Alles bij mekaar is Minas Gerais voor mij een bijzonder aangename verrassing gebleken. Ik had vooraf een beeld van een ontboste regio met grote littekens in het landschap (van de mijnen, de steden, de wegen, de erosie...), maar wat me bij blijft, is het beeld van een spectaculaire, gevarieerde, wilde en fantastisch mooie regio, met vogelsoorten die elke world birder doen watertanden.

Lieven de Temmerman