Na een mooi weekend vogelen op Texel waren mijn vriend Maurice Prins en ik onderweg naar de veerboot. We hadden wat tijd over, dus we besloten nog even te gaan scopen bij de Ijzeren Kaap. Vrijwel meteen zag ik een wat vreemd uitziende Eider een paar keer boven een golf uit dobberen. Nu zit het met mijn kennis van Nederlandse vogelsoorten wel goed, al zeg ik het zelf, maar waar het Amerikaanse soorten betreft ligt dat even anders. Zodoende duurde het even voordat we doorhadden waar we nu eigenlijk naar zaten te kijken. En toen het kwartje eenmaal was gevallen, konden we het nog steeds niet helemaal geloven.

Mijn meest bijzondere zelfontdeksoort tot nu toe was een Roodmus in een woonwijk in Almere, toch van een iets ander kaliber, als ik me even eufemistisch mag uitdrukken. En ik ga er altijd vanuit dat op Texel zo veel ervaren vogelaars rondlopen, dat de kans op een bijzondere ontdekking nihil is. Aan de andere kant, Texel zou Texel niet zijn, als je niet zomaar tegen een zeldzaamheid aan kunt blunderen. Zelfs al hoort die zeldzaamheid op dit moment rond te zwemmen tussen de ijsschotsen in de Beringzee.

Sowieso is een mannetje Brileider (Somateria fischeri) eigenlijk niet te verwarren met welke andere soort dan ook, dus hebben we ‘m snel gemeld op waarneming.nl. Gelukkig had Maurice meteen al wat beeldmateriaal veilig gesteld, zodat we een bewijsplaat konden bijvoegen. Binnen enkele minuten kwamen de eerste vogelaars over de dijk en net als met schapen over de dam, volgden er al snel meer. De rest is geschiedenis 😊.

Elian Hijne & Maurice Prins

Brileider Somateria fischeri, De IJzeren Kaap Texel, 13 januari 2025 (Elian Hijne)

Het verhaal van Rodny Stolk

Na een flinke vergaderochtend wil ik net een broodje pakken om te gaan lunchen. Terwijl ik wil gaan zitten, krijg ik in de app-groep met al mijn vogelvrienden een link doorgestuurd. Omdat ik zie dat het van texel.waarneming.nl komt, klik ik snel op de link. Ik zie eerst alleen "Brileider" staan. Niet direct gaat er een belletje rinkelen. Een invoerfoutje? Een hoax? Je komt het net iets te vaak tegen… Maar als ik verder naar beneden scroll, gaat mijn hart direct sneller kloppen! Een foto van een Brileider vol in beeld, op een zee die verdacht veel op de Waddenzee lijkt!

Brileider Somateria fischeri, De IJzeren Kaap Texel, 13 januari 2025 (Ruud van Beusekom)

Ik twijfel, want ondertussen zie ik in drie appgroepen dezelfde link voorbij komen, maar in de Bird Alerts Texel is nog niets gestuurd. Snel stuur ik de link door in de appgroep, zodat anderen ook kunnen gaan rijden. Daarna haast ik me naar de auto!

Vanaf Oudeschild is de tocht gelukkig niet zo ver. Bijzonder wat er allemaal door je hoofd kan gaan in een tocht van uiteindelijk maar acht minuten. Gek genoeg is een van de eerste dingen die ik doe als ik wegrijd, berekenen hoe snel de eersten van het vasteland kunnen arriveren. De boot van 13:30 uur haalt eigenlijk niemand meer, dus pas bij de boot van 14:30 uur komen de eersten aan.

Na een zenuwslopende autorit, die gelukkig alleen maar langs een rustige waddendijk voert, kom ik op de locatie aan. Ik zie mensen rondom een auto staan met telescopen. Ik twijfel even of dat misschien de ontdekkers zijn, maar ze stappen pas net uit. Vlug haal ik mijn spullen uit de auto en herken Cees Roselaar, die mee is op excursie. Het lijkt er niet op dat ze weten dat er een Brileider zit! Ik ren langs hen en roep dat er een Brileider wordt gemeld aan de andere kant. Ook bij hen schakelt de versnelling direct in.

Even later zie ik een echtpaar staan. Ik scan met mijn kijker, maar ik zie de Brileider niet meteen. Ik ren snel naar het echtpaar toe en roep al van een afstand: "Zijn jullie de ontdekkers?" Het enige wat ik terughoor, is: "Ja, what the f*ck!" Ze wijzen de vogel snel en kundig aan, en ik app met trillende vingers in de Bird Alerts Texel: "Nu tp!!". Ik weet dat het fijne, snelle en deskundige team van Dutch Birding Admins alert is op zo'n soort waarneming, dus ik laat het piepen aan hen over. Dank dus ook aan die snelle schakel!

Brileider Somateria fischeri samen met een Eider (Somateria mollissima), De IJzeren Kaap Texel, 13 januari 2025 (Ruud van Beusekom)

Door goede communicatie is snel duidelijk dat het echt geen hoax is en dat heel vogelend Nederland zijn afspraken moet afzeggen, dingen uit handen moet laten vallen en familie of collega's moet teleurstellen. "Maar deze soort moet je niet missen" zal vast een bekende uitdrukking zijn voor vogelend Nederland. En deze keer is het echt zo. Niet voorspeld (note redactie; toch 2 keer in het voorspelspel waarvan meer later), voor velen helemaal niet op de radar en eigenlijk te mooi om waar te zijn.

In de twintig minuten na de piep zijn bijna alle Texelse vogelaars gearriveerd. We staan met z'n allen te springen en te juichen als kleine kinderen. Wat moet dat er grappig uitzien voor iemand die niet aan vogelen doet. In het uur dat volgt bekijken we de vogel goed en Jeroen de Bruijn en Ruud van Beusekom stellen vast dat de poten ongeringd zijn en de vleugels gaaf. Bovendien duikt de vogel actief en verorbert hij de ene na de andere grote mossel. Steeds meer goed nieuws voor de mensen die onderweg zijn of al bij de boot staan.

Om 15:00 uur arriveren de eersten van het vasteland. Ik ben inmiddels helemaal verkleumd na anderhalf uur op de waddendijk. Zo snel was ik de deur uit dat ik geen handschoenen, muts of camera heb meegenomen. Koud en zonder foto's rijd ik snel naar huis, waar ik het thuisfront een foto laat zien. Dat zullen veel vogelaars herkennen: "Ja leuk, een of andere eend of zo?" "Nee joh, niet zomaar een eend! Deze is echt ongekend!" Ik leg het uit en merk dat ik nog steeds zenuwachtig ben na twee uur. Ik smeer wat broodjes, werk ze snel naar binnen en deel wat phonescopes in jongere vogelaarsgroepen.

Maar het blijft kriebelen. Na vijftien minuten druk 30 dingen tegelijk doen, stap ik weer in de auto. Daar zie ik de boot van 15:30 aankomen. Een fantastische aantocht! Gassend, rennend en struikelend stormen tientallen mensen de dijk over. Er wordt geschreeuwd, gevloekt en geknuffeld. De Texelaars kijken het eens aan, feliciteren ons en houden in de gaten of iedereen de vogel heeft gezien. Wat een solidaire, mooie hobby hebben we toch. We gunnen elkaar het beste – dit keer in de vorm van een enorme klapper!

Ondertussen krijg ik appjes van vrienden die op de boot van 16:30 zitten. "Hou 'm vast, kan ik bij jou kijken? Wat is handig? Waar parkeren?" Maar de zon gaat al om 16:50 onder. "K*t, dat wordt spannend voor iedereen." De circa 100 mensen die met de boot van 15:30 of eerder kwamen, houden de vogel in beeld en geven actief aan waar hij duikt en weer opduikt. Het wordt donkerder en donkerder, maar achter me hoor ik gelach op de dijk. "Daar kómen ze!" Enkele minuten later bekijken nog eens 50 man de vogel in het allerlaatste licht. Juichen, feliciteren, lachen en knuffelen – nog één keer!

Het wordt echt donker en steeds rustiger. We praten na en besluiten wat te gaan eten in Den Burg. We fantaseren over de volgende dag. Het is een 50/50-kans dat de vogel er morgen weer zit. Veel Texelse vogelaars hebben de uren en dagen ervoor tevergeefs gezocht naar de Brileider. Maar ja, nu zijn we erop bedacht. Het blijft spannend. Hoe dan ook, de vogel is ongelofelijk vet! Zou dit de eerste van velen zijn, of blijft het zo'n rete-zeldzame soort? Ik hoop het laatste, maar vrees (of hoop?) het eerste. Wordt vervolgd!

Rodny Stolk

Brileider Somateria fischeri, De IJzeren Kaap Texel, 14 januari 2025 (Jaap Denee)

Indien aanvaard is de Brileider het eerste geval voor Nederland en het zesde geval voor de Western Palearctic (WP). WP-waarnemingen van de Brileider die in het boek van Marcel Haas (2012) worden vermeld, zijn afkomstig uit Noord-Noorwegen (december 1933, februari 1988 (twee mannetjes en een vrouwtje) en 15 juni 1997) en op zee ten noordwesten van Spitsbergen op 20 april 2002 (twee mannetjes en een vrouwtje). Op 20 juni 2012 vormden een mannetje en een vrouwtje, gefotografeerd vanaf een onderzoeksschip ten westen van Prins Karls Forland, het tweede record voor Spitsbergen. Deze broedvogel van het arctische oosten van Siberië en Noord-Alaska overwintert normaal gesproken in dichte groepen te midden van pakijs in de Beringzee, die voor het eerst werden ontdekt in 1995 (Dutch Birding 26: 314-316, 2004). De winteraantallen hier bedroegen ooit 155.000, maar tegenwoordig is hij veel zeldzamer. Nog zuidelijker dan Texel is het voorgekomen als zwerver in San Benito County, Californië, VS, waar een volwassen man werd neergeschoten en gevangen in februari 1893 (hoofd bewaard in een wetenschappelijke collectie). De enige andere zwerver ten zuiden van Alaska aan de westkust van Amerika (nog steeds als acceptabel beschouwd) betreft een zichtregistratie van een volwassen man voor de kust van Vancouver Island, British Columbia, op 22 september 1962.