Op vrijdag 17 april 2020 had zich op de trektelpost bij Breskens een achttal vogelaars verzameld. Er stond een matige wind uit oost tot noordoost (4 Bft) en het was een zonnige ochtend. Hoewel de omstandigheden in theorie goed waren, vielen de aantallen trekkende vogels wat tegen: was het te koud, of speelde het lagedrukgebied boven Zuid-Europa parten? Desondanks was het een vermakelijke telling, onder andere door enkele groepen Lepelaars, een Velduil, een Europese Kanarie, twee Boomvalken, drie Smellekens en een vroege Lachstern die de klassieke route volgde: door het binnenland, over ‘de boerderijtjes’ en akkers naar oost, verdwijnend naar NO over de camping.

Om 10.44 uur stuurde Johnny de Burck, een lokale vogelaar en fotograaf die op dat moment bezig was met veldwerk in een onderzoek naar broedende Bruine Kiekendieven, via de ‘BirdingZeeuws-Vlaanderen Whatsapp-groep’ een drietal foto’s door van een hem onbekende grote roofvogel, die hij een kwartier daarvoor had zien vliegen bij Sint Kruis,een gehucht in het uiterste zuiden van het westelijke deel vanZeeuws-Vlaanderen. Dit is dicht bij de landsgrens met België, en hemelsbreed ongeveer 15 km ten zuiden van de telpost. Johnny meldde dat de vogel in noordoostelijke richting was verdwenen en nu dus ‘kwijt’ was.

De foto’s toonden overduidelijk een arend uit de Aquila-familie, reden genoeg voor de meeste tellers (er vloog immers niet veel – ja, we zijn verwend) om snel de telpost te verlaten en een zoekactie te starten in het westelijke deel van Zeeuws-Vlaanderen. Corstiaan Beeke, Jaap Kolijn en Mayro Pattikawa besloten om post te vatten langs de Westerscheldekust bij Hoofdplaat. Pieter Beeke, Lenn van de Zande en Thomas Luiten zouden gaan zoeken bij de plaats van de ontdekking, terwijl Eric Marteijn de omgeving van IJzendijke voor zijn rekening nam. De eveneens aanwezige Remco Hofland besloot om tot nader bericht de honneurs waar te nemen op de telpost. Voor de zoekactie werd snel een Whatsapp-groep opgestart, zodat onderling efficiënt kon worden gecommuniceerd. Onderweg werd aan de hand van de foto’s voorzichtig de conclusie getrokken dat het om een jonge Havikarend moest gaan, die kennelijk voorzien was van een GPS-zender. Wat een soort!

2de KJ Havikarend Aquila fasciata, Sint Kruis, Zeeuws-Vlaanderen, 17 april 2020 (Johnny du Burck)

2de KJ Havikarend Aquila fasciata, Sint Kruis, Zeeuws-Vlaanderen, 17 april 2020 (Johnny du Burck)

Om 11.10 uur, een klein half uur na de eerste waarneming, meldde Johnny dat hij de vogel opnieuw in beeld had, vlakbij de plaats van de ontdekking. PB, LZ en TL waren dicht in de buurt en konden de arend enkele minuten later oppikken. De vogel cirkelde vrij hoog boven de Zeeuws-Vlaamse polders en liet zich direct goed zien en fotograferen. De determinatie liet dan ook niets te wensen over: de combinatie van het middelgrote formaat, de rossige onderdelen en onderdekveren, de fijne bandering op de hand- en armpennen, de lichte handpennen met donkere vingers en het Wespendief-achtige profiel (smalle handvleugel, lange staart, kleine kop) wees onmiskenbaar op een 2e-kalenderjaar Havikarend. De GPS-zender, een klein wit kastje op de rug van het dier, was gemakkelijk zichtbaar. Vrijwel continu werd de vogel lastiggevallen door diverse paartjes lokaal broedende Buizerds en Bruine Kiekendieven.

Een hectisch half uur volgde. Doordat de arend soms hoog opschroefde en zich daarbij, geholpen door de stevige noordoostenwind, flinke stukken verplaatste, was het voor de eerste waarnemers in eerste instantie niet gemakkelijk om de vogel in beeld te houden. De langs de kust aanwezige vogelaars hadden een aanrijtijd van minstens 20 minuten. Dankzij uitstekende chauffeurskunsten, goede communicatie via de appgroep (en met name de functie van het (live) locatiedelen) en het feit dat de vogel lang genoeg in de buurt bleef rondhangen, kon de vogel door het hele ‘Breskens-team’ fraai worden bekeken. Om 11.50 uur vloog de vogel in zuidwestelijke richting België in en raakte uit beeld. Pogingen om de vogel nadien boven Nederlands grondgebied terug te vinden, werden gestaakt toen het bericht kwam dat omstreeks 12.25 uur de vogel was gefotografeerd iets ten zuiden van Brugge, België, nog steeds vliegend in zuidwestelijke richting.

Havikarend Aquila fasciata, Sint Kruis, Zeeuws-Vlaanderen, 17 april 2020 (Thomas Luiten)

2de KJ Havikarend Aquila fasciata, met paartje Bruine Kiekendief Circus aeruginosus, Sint Kruis, Zeeuws-Vlaanderen, 17 april 2020 (Thomas Luiten)

Het nieuws had zich inmiddels snel verspreid via enkele lokale Whatsappgroepen en Dutch Bird Alerts. Meteen rees ook de vraag naar de herkomst: heeft de vogel wilde ouders (opgegroeid in vermoedelijk een Frans nest) of is de vogel afkomstig van Spaanse herintroductieprojecten? Het antwoord volgde al snel, dankzij connecties van Hans Pohlmann: de vogel was in 2019 als jonge vogel geringd in het nest van wilde oudervogels bij Narbonne in het zuidoosten van Frankrijk. Een wilde vogel, en dus ‘telbaar’.

Met slechts 38 paren in 2019 is de Havikarend één van de meest zeldzame en bedreigde roofvogels van Frankrijk. Het voorkomen beperkt zich hoofdzakelijk tot beschermde natuurgebieden in het zuidoosten van Frankrijk, globaal van het westelijke deel van de Pyreneeën tot de Franse Mediterrane kust en het zuidelijke deel van de Ardèche. Vanwege de bedreigde status heeft Frankrijk een nationaal actieplan opgesteld om de soort daar voor uitsterven te behoeden. Om inzicht te krijgen in de oorzaken van de relatief hoge sterfte onder jonge vogels – illegale afschot is nog steeds een groot probleem – worden sinds 2017 jonge vogels voorzien van satellietzenders (bron.)

Op de website van het CRBPO (Centre de Recherche sur la Biologie des Populations d’Oiseaux) verscheen daags na de waarneming een artikel waarin de geschiedenis van de Nederlandse vogel werd beschreven. In 2019 werden achttien jonge vogels voorzien van satellietzenders. Twee van deze vogels, allebei vrouwtjes, vertonen uitzonderlijk zwerfgedrag. Eén van hen betreft de vogel van Sint Kruis. Na half september het grondgebied van haar ouders te hebben verlaten, verbleef ze een aantal weken in Zuid-Spanje. Van half oktober tot begin november maakte ze een uitstapje naar Marokko en het westen van Algerije. De winter werd vervolgens grotendeels doorgebracht bij Tarifa, Zuid-Spanje. Eind februari begon ze aan een reis naar het noorden: dwars over Spanje en Frankrijk vloog ze naar het noorden van Frankrijk, verkende in twee weken tijd de noordwestkust van Frankrijk en deed op 16 en 17 april België aan, alsmede het zuidwestelijke deel van Zeeuws-Vlaanderen. Nadat de vogel daar een kleine groep waarnemers een ornithologisch hoogtepunt bezorgde, vloog ze terug richting Frankrijk.

De route van de in Zeeuws-Vlaanderen waargenomen jonge Havikarend (periode 15 september 2019-17 april 2020). (Bron)

Opmerkelijk is dat de andere vogel met uitzonderlijk zwerfgedrag eind maart dit jaar eveneens Nederland heeft aangedaan, en zelfs een aantal dagen – onopgemerkt – in ons land heeft verbleven. Na een tocht door België vloog ook deze vogel naar Zeeuws-Vlaanderen (waar ze zelfs Breskens lijkt te zijn gepasseerd). Vervolgens vloog de vogel oostwaarts over Noord-Brabant en Gelderland, koerste noordwaarts richting Friesland, waar ze een rondje maakte om uiteindelijk weer naar Frankrijk terug te keren. Begin april begon ze vervolgens aan een nieuwe tocht noordwaarts; via Duitsland bereikte ze op 20 april Skagen, de noordpunt van Denemarken!

Tot dit voorjaar waren slechts drie gevallen van Havikarend in Nederland bekend. Na een vondst van een dode vogel in 1958 verbleef van 17 t/m 20 september een juveniele vogel op Vlieland; deze was voor velen twitchbaar. Opmerkelijk genoeg dook ook de volgende daar op: op 15 en 16 augustus 2002 verbleef een eveneens juveniele vogel op Vlieland, op nagenoeg exact dezelfde locatie als die van 1995. Deze vogel werd door slechts enkele mensen gezien. Als het gezenderde jonge vrouwtje dat eind maart van dit jaar Nederland doorkruiste wordt meegerekend, dan betreft de vogel van Sint Kruis officieel het vijfde geval (en de derde veldwaarneming) voor Nederland.

Gelet op het opmerkelijkezwerfgedrag van deze individuen is het niet ondenkbaar dat de komende tijdvaker jonge Havikarenden Nederland zullen aandoen. All eyes on the sky!

2de KJ Havikarend Aquila fasciata, Sint Kruis, Zeeuws-Vlaanderen, 17 april 2020 (Lenn van de Zande)

Bezetting van Telpost Breskens dit voorjaar

Tellers ‘van elders’ worden doorgaans zeer gewaardeerd op Telpost Breskens. Vanwege de coronacrisis vragen we echter iedereen die niet in de nabije omgeving woont en niet tot de ‘vaste telkern’ behoort om dit voorjaar weg te blijven van de telpost. Hoewel hierop in de afgelopen weken een enkele uitzondering is gemaakt, willen we de rest van dit voorjaar graag aan dit beleid vasthouden. De aanwezigheid van slechts een kleine groep tellers wordt door de autoriteiten gedoogd (en dat willen we graag zo houden). We danken eenieder alvast voor het begrip.

Thomas Luiten

Havikarend langs Telpost Breskens op 23 april 2020

Na enkele dagen met stevige noordoostenwind was de wind op 23 april afgezwakt tot een comfortabele 3 Bft uit het oosten. De vaste tellers van Telpost Breskens beleefden een heerlijke ochtend, met naast goede trek vanonder meer Regenwulpen en Graspiepers ook een hele rits schaarse soorten én met Citroenkwikstaart en Kuifleeuwerik al twee heuse ‘indiensoorten’. Om 13.00 uur moesten Thomas Luiten, Pieter Beeke en Eric Marteijn vanwege andere verplichtingen de telpost verlaten. Kort daarna draaide de wind naar noordwest en leek het echt helemaal klaar met de trek. Omdat Maarten Sluijter, Mayro Pattikawa en Lenn van de Zande pas om 14.00 uur de boot richting Vlissingen konden nemen, werd de resterende tijd in gezelschap van Corstiaan Beeke nog even verder geteld.

Kuifleeuwerik Galerida cristata, Breskens, Zeeland, 23 april 2020 (Mayro Pattikawa)

Citroenkwikstaart Motacilla citreola, Breskens, Zeeland, 23 april 2020 (Corstiaan Beeke)

Havikarend Aquila fasciata, Breskens, Zeeland, 23 april 2020 (Maarten Sluijter)

Juist toen het eerder genoemde drietal wilde vertrekken, kwam er vanuit het niets een groepje van vier Bruine Kiekendieven en twee Blauwe Kiekendieven door. Terwijl deze vogels werden bekeken zag LZ nog ver zuidwest van Groede door de telescoop hoog in het wit en de warmtetrilling drie stipjes, die hij meldde als een grote roofvogel die werd lastiggevallen door twee Buizerds. Vanwege de enorme afstand duurde het enkele minuten voordat de anderen de vogel, die zich langzaam oostwaarts verplaatste, ook in beeld hadden. Toen de vogel in kwestie pal ten zuiden van de telpost zijn koers wijzigde naar noordoost (richting de veerhaven van Breskens) werd duidelijk dat het om een aquila-arend ging. De vogel wisselde nu actieve vlucht af met lange glij pauzes, leek wat hoogte te verliezen en maakte inmiddels serieus snelheid. MS slaagde erin een ‘phonescoop’-filmpje te maken. MP deed een gouden greep door met de camera om zijn nek de fiets te pakken en zich naar de veerhaven te spoeden.

2de KJ Havikarend Aquila fasciata, Breskens, Zeeuws-Vlaanderen, 23 april 2020 (Mayro Pattikawa)

Vanwege de ver uitstekende kop, de lichte binnenhand, de s-vormige vleugelachterrand,de relatief lange staart én de ervaring van drie van de vier waarnemers van zes dagen eerder bij Sint Kruis werd al snel aan een Havikarend gedacht. LZ meende door de telescoop eenmaal iets wits op de rug van de vogel te zien, wat een zender zou kunnen zijn. Groot was de euforie toen MP twee minuten later een foto van zijn cameradisplay doorstuurde, waarop duidelijk een Havikarend te herkennen was. Hij had de vogel wonder boven wonder weten te onderscheppen en had gezien dat de arend na een korte aarzeling om over te steken naar Walcheren de kust oostwaarts was blijven volgen. Even later lukte het de inmiddels gewaarschuwde Joost van Bruggen en Erik van Winden om de Havikarend ter hoogte van Nummer Een nog op te pikken, vlak voordat deze alsnog de Westerschelde overstak richting Borssele.

Corstiaan Beeke