Op 19 november 2018 werd rond 16:30 uur een Notenkraker in Wageningen gemeld, een soort die alweer jaren geleden voor het laatst twitchbaar was voor een groter publiek. De vogel was gevonden en gefotografeerd door een bewoner die hem op zijn balkon zag zitten. Via Jordy Houkes en Guus Jenniskens werd het nieuws snel wereldkundig gemaakt en diverse vogelaars spoedden zich richting de locatie, een studentenflat aan de Marijkeweg. De Notenkraker was zo vlak voor het donker echter nog maar voor een klein publiek weggelegd en vloog al na korte tijd de aangrenzende woonwijk in. Zelfs sommige vogelaars woonachtig in Wageningen kwamen net te laat.

De volgende dag stonden er bij het krieken van de dag alweer tien volhardende vogelaars onderaan het balkon waar hij eerder was gezien. De tijd verstreek en er was geen spoor van de vogel te bekennen. De meesten moesten na verloop van tijd gaan werken of naar school, anderen gingen zoeken in de omgeving. Toy Janssen en Maartje Bakker vonden dat het tijd was voor koffie en de auto werd zo geparkeerd dat ze het balkon goed in de gaten konden houden. Na amper een eerste slok kwam er een vogel naar het balkon vliegen. Het was de Notenkraker, die landde bij het aanwezige zakje pinda’s. De vogel werd doorgegeven via Dutch Bird Alerts waarna de belangstellenden in groten getale toestroomden; maar liefst 274 keer werd hij deze dag ingevoerd op Waarneming.nl. De volgende dag was het nog drukker met 312 ingevoerde waarnemingen. Ongekend, gelet op het feit dat het hier doordeweekse dagen betreft en het niet eens gaat om een megadwaalgast. De locatie centraal in het land en het feit dat vogelen geholpen door sociale media aan populariteit heeft gewonnen sinds het verschijnen van het laatste exemplaar, zullen hierin meespelen. De aansluitende zaterdag leverde nog altijd 236 meldingen op en tot op het moment van schrijven, 1 december, mag de vogel zich verheugen in belangstelling van tientallen bezoekers.

Notenkraker Nucifraga caryocatactes, Wageningen, 20 november 2018 (Toy Janssen)

De determinatie was uiteraard snel rond, maar de oppervlakkige gelijkenis met Spreeuw heeft niet zelden gezorgd voor ‘valse’ meldingen van Notenkraker. De combinatie van fors formaat, het bruine, grotendeels wit gespikkeld verenkleed, het donkere vleugelpaneel, de witte onderstaartdekveren en een witte eindband aan de staart, alsmede de stevige zwarte, spitse snavel maken de determinatie van een ‘echte’ Notenkraker eenvoudig. Saillant detail is dat de soort op de vluchtplaat in de bekende vogelgids van Lars Jonsson, nota bene woonachtig in het Zweeds broedareaal, staat afgebeeld met een witte stuit. Laat het ontbreken daarvan nu juist een wezenlijk verschil zijn met Gaai.

Notenkraker Nucifraga caryocatactes, Wageningen, 21 november 2018 (Joost van Bruggen)

Tijdens zijn verblijf bleek de Wageningse Notenkraker een aantal interessante gedragingen te vertonen die wezen op de mogelijkheid van een langer verblijf. De vogel kende duidelijk het eerdergenoemde balkon, maar vloog ook doelgericht naar andere tuinen waarin bewoners voer voor vogels hadden geplaatst. Daarnaast werden stelselmatig buitgemaakte pinda’s en hazelnoten verstopt onder bladeren en werd er op specifieke plaatsen op de grond gezocht naar insecten. Daarnaast had de vogel kennelijk snel geleerd om spinnen te vangen tussen de voegen van de gevels van de nieuwbouwwoningen ter plekke. Hoppend op de grond van deur naar deur werden alle gevels systematisch afgewerkt, waarbij prooien in fladdervlucht richting de muur werden gegrepen. Daarbij werden de tientallen achtervolgende fotografen en vogelaars vrijwel genegeerd, een gedraging die vaker wordt gezien bij vogels uit afgelegen streken zonder mensen.

Notenkraker Nucifraga caryocatactes, Wageningen, 24 november 2018 (Garry Bakker)

Het exemplaar in Wageningen behoort op basis van de hoogte/lengteverhouding van de snavel (opgemeten op foto’s door C.S. Roselaar, die de snavels van vele tientallen exemplaren mat van alle ondersoorten) tot de ondersoort N c macrorhynchos, ook wel bekend als Dunsnavelnotenkraker, afkomstig uit Noord-Europa en noordelijk Rusland. Dit past in het patroon van voorkomen van dit taxon in Nederland; slechts vier gevallen behoorden tot de nominaat, die in grote delen van Europa voorkomt. Deze vogel betreft de eerste twitchbare Notenkraker in 10 jaar tijd. In 2008 liet deze soort zich voor het laatst aan een groter publiek zien. Hiervoor gebeurde dit met grotere regelmaat, vooral in invasiejaren was de soort vaak goed en altijd op meerdere plekken in het land te bekijken. De Notenkraker-invasies vonden plaats in 1900, 1911, 1913, 1954, 1968, 1971, 1977, 1985 en 1991. Een nieuwe invasie van Notenkrakers laat tot nu toe dus al 27 jaar op zich wachten. Het kan echter nog een stuk langer duren tot we weer een invasie krijgen, tussen de invasies van 1913 en 1954 zat maar liefst 41 jaar! Meest legendarisch was de invasie van 1968, waarin meer dan 6000 Notenkrakers Nederland aandeden. Omdat er in die tijd veel minder vogelaars waren dan tegenwoordig en de communicatiemiddelen naar hedendaagse maatstaven zeer beperkt waren, is het werkelijke aantal wellicht nog veel hoger geweest.

Notenkraker Nucifraga caryocatactes, Texel De Koog, 14 oktober 1991 (Paul Böhre)

Één ding is in ieder geval zeker: de publiekstrekkende factor van een twitchbare Notenkraker in Nederland is in de afgelopen jaren niet kleiner geworden. Integendeel! De Notenkraker van Wageningen werd tot de publicatie van dit artikel al c 1500 keer ingevoerd op Waarneming.nl. Dit staat in schril contrast met eerdere jaren; in het gehele najaar van bijvoorbeeld 2008 werd de soort hier namelijk minder dan 400 keer ingevoerd, hoewel er toen meerdere exemplaren verspreid over het land twitchbaar waren. Hierbij moet natuurlijk enerzijds worden opgemerkt dat de toegenomen bekendheid van de website ook een rol speelt in het toegenomen aantal waarnemingen (vroeger werd lang niet altijd alles ingevoerd door de waarnemers). Anderzijds zorgt deze toegenomen bekendheid ook voor het aantrekken van een breder publiek. Waar dat vroeger vooral uit DB'ers bestond, bestaat het vandaag de dag voor een substantieel groter gedeelte uit 'natuurfotografen' die bijzonderheden dagelijks delen via facebook, instagram en andere media. 

Webredactie dutchbirding.nl (Garry Bakker, Guus Jenniskens, Julian Bosch & Koen Stork)