Waar moet je wanneer heen als je zelf een Humes Bladkoning Phylloscopus humei wilt vinden, of als je er eentje wilt twitchen? Dit artikel vat het voorkomen van Humes Bladkoning tot en met 2016 samen.

Het eerste geval van Humes voor Nederland stamt uit 1958. Voor de synthesizergeneratie uit de jaren tachtig was de soort nog altijd een zeer grote zeldzaamheid. Sindsdien is er veel veranderd. Pas sinds (eind) jaren negentig nemen de aantallen van Humes Bladkoning goed toe en 2016 was zelfs het beste jaar ooit. Eind 2016 waren er 56 geaccepteerde gevallen (57 vogels). Daarnaast waren er in 2016 nog eens ca. 11 meldingen die óf nog in behandeling waren, óf die nog ingediend moesten worden. Van zeven van deze vogels is op internet (enig) bewijsmateriaal te vinden (geluidsopnamen, foto’s en/of beschrijvingen van twitchbare vogels). Die zeven vogels zijn in dit overzicht meegenomen*. Dat brengt het totaal aantal geanalyseerde vogels op 64 (63 gevallen).

Humes Bladkoning Phylloscopus humei, Lauwersmeer, 6 december 2008 (Toy Janssen)

Humes Bladkoning Phylloscopus humei, [roep], Noordwijk, 28 december 2016 (Arnoud B van den Berg)

Toegenomen aantallen
Soorten die de laatste 30 jaar gemiddeld minder dan twee maal per jaar zijn vastgesteld, worden door de CDNA beoordeeld. Het gemiddelde voor Humes Bladkoning ligt voor de periode 1987-2016* op 1,9. De magere jaren tachtig en de overwegend nog altijd niet geweldige jaren negentig drukken dit gemiddelde. Het gemiddelde over de laatste 20 jaar (1997-2016*) ligt al op 2,5 en voor de laatste tien jaar (2007-2016*) is het zelfs gestegen tot 3,2, al moet daarbij vermeld worden dat de invloed van het exceptioneel goede 2016 onevenredig groter wordt naarmate je een kortere periode kiest. Desalniettemin is de stijgende trend over de laatste dertig jaar duidelijk. Figuur 1 laat het aantal gevallen tussen 1987 en 2016 zien. Er zijn daarnaast zijn vijf gevallen van voor 1987: 1958, 1975, 1981 en 1982 (2).

Bedenk echter wel dat ondanks toegenomen kennis, toegenomen waarnemersdichtheid, controle van waarnemingen via internet (in 2016 werd nog een “Bladkoning” als Humes ontmaskerd) en betere apparatuur om zowel de determinatie rond te krijgen als om de CDNA te overtuigen, Humes Bladkoning nog altijd niet jaarlijks wordt vastgesteld. Alleen al in deze eeuw waren er geen waarnemingen in 2002 en 2010, terwijl er in 2006 geen enkele nieuwe vogel werd gevonden (wel was er een overwinterende vogel die al in 2005 was ontdekt).

Figuur 1. Jaartotalen van Humes Bladkoning in Nederland 1987-2016. Van overwinterende vogels is alleen het jaar van ontdekking opgenomen. Het aantal voor 2016* is onder voorbehoud.

1999 (5), 2003 (6), 2012 (6) en met name 2016 (9*) zijn duidelijk zeer goede jaren. Het ligt niet voor de hand dat de huidige aantallen binnen afzienbare tijd af zullen nemen. Als de lijn zich doorzet zal de soort binnen een paar jaar niet meer beoordeeld hoeven worden.

Timing: wanneer kun je zelf een Humes vinden?
Humes Bladkoning overwintert onregelmatig in Nederland, mogelijk in toenemende mate. Overwinteraars blijven vaak weken of zelfs maanden hangen en dus zullen de meeste vogelaars ze dan ook in de winter hebben gezien. Humes Bladkoning wordt in werkelijkheid echter vaker tijdens de trektijd (oktober-november) gezien. Figuur 2 toont de decaden waarin Humes Bladkoningen werden ontdekt.

Figuur 2. Decaden waarin Humes Bladkoningen in Nederland werden ontdekt 1958-2016* (n=64).

Humes is een late doortrekker, gemiddeld veel later dan Bladkoning, hoewel er natuurlijk ruime overlap is en ook Bladkoning steeds vaker in de winter opduikt. De vroegste Humes werd op 11 oktober gevonden, ruim een maand later dan de eerste Bladkoning (8 september met bewijs op waarneming.nl).

Half oktober tot half november is een toptijd voor Humes, hoewel er ook nog een piekje in de laatste week van december is. Je kunt je afvragen of dat laatste een kerstvakantie-effect is. Van één vogel die ik zelf vond, weet ik dat in elk geval zeker!

Interessant is dat overwinteraars écht laat lijken te arriveren. Van de vogels die in oktober en de eerste twee decaden van november werden gevonden, bleef er namelijk maar één tot (begin) december hangen. Alle andere beesten waren toen (al lang) weg en overwinterden dus niet op de plek waar ze vroeger in het jaar gevonden werden. En alle overwinteraars werden dus pas laat in het jaar gevonden.

In het voorjaar stammen de laatste waarnemingen van overwinteraars van 22 april (n=2), maar de meeste vogels verlaten hun overwintergebied al weken eerder. Aangezien er maar drie ‘nieuwe’ vogels in februari, twee in maart en geen enkele in april werden gevonden, is geen (duidelijke) voorjaarstrek zichtbaar.

Timing: wanneer twitch je een Humes?
Figuur 3 toont de decaden waarin Humes Bladkoningen in Nederland aanwezig waren. Hier worden dus alle decaden nadat een exemplaar ontdekt was ook weergegeven. Kortom: je kunt in deze figuur aflezen in welke periode je als twitcher de meeste kans maakt om een Humes Bladkoning te zien.

Figuur 3. Aanwezigheid van Humes Bladkoningen per decade in Nederland 1958-2016* (n=64)

De piek van midden november is nog altijd zichtbaar, maar de periode van half december tot half januari is duidelijk de beste tijd om in de auto of op de fiets te springen, met de laatste decade van december als allerbeste periode.

Verspreiding: waar zitten ze?
Zoals veel zeldzaamheden is Humes Bladkoning met name – maar niet uitsluitend – een vogel van de kustprovincies, al heeft Zeeland maar twee gevallen. De soort is in 10 van de 12 provincies vastgesteld en daarnaast is er een geval van het Continentaal Plat (tabel 1). De tweede voor zowel Noord-Brabant en Drenthe werden in 2016 gevonden. Alleen Overijssel en Limburg wachten nog op het eerste geval.

Met 16 gevallen (17 vogels) is het gebied van het zuiden van Noordwijk tot en met Den Haag, Zuid-Holland – een strook van 23 km – opmerkelijk rijk bedeeld. En dit is nog exclusief twee vogels die hier relatief dichtbij in de buurt zijn gezien (Delft en Noordwijkerhout). Daarmee neemt dit stukje Hollandse kust liefst een kwart van alle Nederlandse gevallen voor zijn rekening. Blijkbaar is dit deel van Nederland erg aantrekkelijk, want op twee na alle vogels bleven ook nog langer dan een dag hangen.

Andere hotspots zijn de Waddeneilanden (14 gevallen), met name Texel (5) en Terschelling (4). De eilanden zijn typische doortrekplekken: op één na alle gevallen komen uit oktober en november en die bleven niet lang hangen. Een hotspot als de Maasvlakte heeft daarentegen slechts één geval – en dat terwijl het hemelsbreed slechts 13 km ten zuiden van Den Haag ligt. De tendens lijkt te zijn dat hoe verder zuidelijk je van de Gouden Rand (Noordwijk-Den Haag) komt, hoe zeldzamer Humes wordt. Dat zie je niet alleen terug in Zeeland, maar ook in België, waar de soort nog altijd zeer zeldzaam is: in 2016 werden pas de 12e en 13e voor het land gevonden. Ik heb er al meer binnen fietsafstand van mijn huis in Den Haag!

Humes Bladkoning Phylloscopus humei, Noordwijkerhout, 6 januari 2017 (Eric Menkveld)

Resumerend
Vogelaars die dus dolgraag Humes Bladkoning toe willen voegen aan hun lijst van zelf gevonden soorten maken daar de meeste kans op tussen half oktober en half november, en eind december. En je zult er natuurlijk voor naar de Gouden Rand moeten verhuizen. Ik laat je met alle plezier de beste plekken van de regio zien.

Disclaimers
Disclaimer: bedenk dat ik alleen gevallen tot het einde van 2016 heb geanalyseerd. Kortom: vogels uit 2016 die tot in het nieuwe jaar bleven, heb ik alleen tot en met 31 december geanalyseerd. Een vermoedelijk terugkerende, in twee winters overwinterende vogel in Katwijk is vanwege de databerekeningen als twee losse gevallen behandeld. Dit alles heeft mijns inziens weinig tot geen invloed op het algemene beeld.

* Disclaimer: het feit dat ik gevallen heb verwerkt die nog beoordeeld moeten worden, betekent niet dat ze ook daadwerkelijk aanvaard zullen worden. Net zoals het niet betekent dat de gevallen uit 2016 die ik genegeerd heb, afgewezen zullen worden. Ook hier ben ik er vrij zeker van dat mijn keuzes weinig invloed hebben op het algemene beeld dat ik schets.

Vincent van der Spek