Webredactie: Handig en compact samenvatten van reeds goed gedocumenteerde maar lastige materie. Dat is de insteek van de rubriek ´ID corner´. Voor het presenteren van grensverleggende inzichten hebben we ons tijdschrift Dutch Birding. ´ID corner´ wil relevante informatie over ´pittige´ identificatie-kwesties bundelen en toegankelijk maken. Het hoeft zeker niet altijd over zeldzame of onbekende buitenlandse soorten of soortgroepen te gaan. Zijn ´rotspiepers´ aan onze kust altijd Oeverpiepers en in het binnenland altijd Waterpiepers? Tijdens zeetrekwaarnemen alle sterns maar als ´noordse dief´ noteren? Nee dus! Ook zin om bij te dragen aan deze rubriek? Zo ja, neem dan contact op met de webredactie. Onderstaand artikel over het vinden en herkennen van Westelijke Vale Spotvogel op het Iberisch Schiereiland vormt de aftrap voor de rubriek 'ID corner'. Dit artikel is in originele vorm gepubliceerd op Ornithomedia.com (waar nog meer Franstalige identificatie artikelen te vinden zijn). Steven Wytema heeft de Nederlandse bewerking verzorgd.

Vogelaars gaan naar het Iberisch schiereiland voor karakteristieke soorten zoals Grote Trap, Spaanse Keizerarend of Dupont's Leeuwerik. Ze vergeten vaak dat er ook nog een klein zangertje te vinden is dat verder niet in Europa voorkomt: de recent gesplitte Westelijke Vale Spotvogel (Iduna opaca). Dit artikel is bedoeld om vogelaars te helpen met het vinden en identificeren van Westelijke Vale Spotvogel tijdens een verblijf op het Iberische schiereiland.

Westelijke Vale Spotvogel Iduna opaca. Spanje (Juan Luis Munoz). Let op de algemene grijze toon.

Taxonomie

Een fylogenetische analyse heeft onthuld dat het traditionele genus Hippolais (spotvogels) geen monofyletische groep betreft. De "grijze" spotvogels zijn daarom in het genus Iduna geplaatst, terwijl de "klassieke" spotvogels, met gele onderdelen, nog altijd tot het genus Hippolais behoren.

De voormalige Vale Spotvogel is onlangs gesplitst in twee soorten, op basis van genetische gegevens, morfologie, gedrag, vocalisatie en biogeografie: de monotypische Westelijke Vale Spotvogel (Iduna opaca) van het Iberisch schiereiland en het noordwestelijk deel van Noord-Afrika, en de Oostelijke Vale Spotvogel (Iduna pallida), die onderverdeeld is in vier ondersoorten, te weten de nominaat van Egypte en Soedan, I. p. reiseri van Algerije, Zuid-Tunesië, Libië en Marokko, I. p.laeneni uit Sudan, Tsjaad, Niger en Nigeria en I. p. elaeica van de Balkan en Zuidwest-Azië.

De Westelijke en Oostelijke Vale Spotvogel zijn moeilijk van elkaar te onderscheiden in het veld. De belangrijkste kenmerken zijn de grootte (I. opaca is altijd groter), de snavel- en tarsuslengte en de verdeling van wit op de buitenste staartveren.

Herkenning van Westelijke Vale Spotvogel

Westelijke Vale Spotvogel Iduna opaca. Spanje (Antonio Pestana Salido). Let op 1) het vlakke voorhoofd, 2) de gelige ondersnavel, 3) de bleke oogring en 4) de witte onderdelen.

Lengte: 12-14 cm. Een donkere spotvogel, meestal grijs-bruin van boven en witachtig van onder, met een bruinige veeg op de zijkanten van borst en buik. Toont bovendien nooit een gelige tint op de boven- en onderdelen. De handpenprojectie is kort (als bij Orpheusspotvogel Hippolais polyglotta). De staart is omzoomd met een smalle witte rand (niet goed zichtbaar in het veld). De oogring is duidelijk. Wenkbrauwstreep bleek, maar onopvallend. De koptekening in het algemeen van de Westelijke Vale Spotvogel is vergeleken met de meeste Europese zangvogels zeer onuitgesproken. De snavel is relatief lang, en dit kenmerk wordt door het platte voorhoofd geaccentueerd. De ondersnavel is geel. De pootkleur kan variëren met de leeftijd, maar is over het algemeen grijs-bruin. Man en vrouw zijn identiek. Post-breeding en post-juveniele rui vinden plaats in de Afrikaanse overwinteringsgebieden, waardoor het bepalen van de leeftijd in het broedgebied onmogelijk is.

Westelijke Vale Spotvogel Iduna opaca. Spanje (Antonio Pestana Salido). Let op 1) de gelige ondersnavel en 2) de grijs-bruine bovendelen. De vleugels zijn relatief donker en contrasteren met de rest van het lichaam.

Westelijke Vale Spotvogel broedt op het Iberische schiereiland en noordwestelijk Noord-Afrika en overwintert in Afrika ten zuiden van de Sahara. Het is een dwaalgast in Noord- Europa. Vogels keren terug naar hun Spaanse broedgebied rond eind april en vertrekken weer in augustus-september. In Spanje broedt de soort met name in het zuiden en langs de Middellandse-Zeekust noordelijk tot aan de Ebro-vallei (Navarra). De hoogste dichtheden vindt men in de warme laaglanden, zoals de Ebrovlakte (Aragon en Navarra) en de Guadalquivir vallei (Andalusië).

Westelijke Vale Spotvogel Iduna opaca. Spanje (Juan Luis Munoz). Let op 1) de grijs-bruine stuit. Zie ook het algemene grijsachtige uiterlijk.

Westelijke Vale Spotvogel heeft een voorkeur voor vegetatie in de buurt van water, inclusief opstanden met tamarisken. De soort kan in mindere mate gevonden worden in verlaten boomgaarden (olijf en palm) en tuinen met een struiklaag. Westelijke Vale Spotvogel komt voor tot op een hoogte van 1500 m in de provincie Almeria. De soort slaat in zit regelmatig de staart naar beneden . De zang is een vrij rauw getjilp. Nasaal, monotoon, stijgend en dalend en zonder imitaties, en lijkt een beetje op die van Kleine Karekiet (Acrocephalus scirpaceus). De contactroep is een droog, nasaal "taak!".

Het favoriete habitat van Westelijke Vale Spotvogel in Spanje: bosjes van tamarisk, zoals hier langs het stuwmeer van las Cañas, Navarra (Bron)

Een soort die verwarring kan veroorzaken in Spanje: Orpheusspotvogel

Orpheusspotvogel Hippolais polyglotta, Spanje (Antonio Pestana Salido). Let op de duidelijk gelige onderdelen.

De andere in Spanje broedende spotvogel is de Orpheusspotvogel (Hippolais polyglotta). Orpheusspotvogel broedt wijdverbreid op het Iberisch schiereiland, maar is zeer zeldzaam in het zuiden van Spanje, waar het merendeel van de Westelijke Vale Spotvogels voorkomt. Beide soorten hebben een algemene vergelijkbare structuur, maar er zijn verschillen in kleur. Orpheusspotvogel heeft uniforme bruin-grijs-groene bovendelen, tamelijk donker, zonder licht vleugelpaneel. De onderdelen hebben altijd een meer of minder uitgesproken gelige tint. Jonge vogels hebben helderdere onderdelen en altijd een gele tint op keel en borst.

Orpheusspotvogel Hippolais polyglotta, Spanje (Antonio Pestana Salido). Let op 1) het steilere voorhoofd ten opzichte van Westelijke Vale Spotvogelen en 2) de duidelijk gele keel.

Orpheusspotvogel Hippolais polyglotta, Spanje (Antonio Pestana Salido). Let op: 1) de gele kleur van de keel, hoewel altijd aanwezig, is in dit jeugdkleed extra duidelijk, 2) de bovendelen zijn bruin-groen

De kop van Orpheusspotvogel is afgerond, met een minder plat voorhoofd dan Westelijke Vale Spotvogel. De wenkbrauw en oogring zijn geelachtig en contrasteren met de donkere kruin. De handpenprojectie is korter dan die van Westelijke Vale Spotvogel, maar er bestaat overlap. De snavel van Orpheusspotvogel is langer en breder. De zang is duidelijk anders dan die van Westelijke Vale Spotvogel en omvat imitaties.

De handpenprojecties van Orpheusspotvogel (boven) en Westelijke Vale Spotvogel (onder) zijn kort en vergelijkbaar (Antonio Pestana en Juan Luis Muñoz)

Tijdens de trek: Spotvogel

In het najaar bestaat het risico van verwarring met de Spotvogel (Hippolais icterina), een zeldzame trekvogel in Spanje, met name door de bleke onderdelen. Echter, Spotvogel heeft een meestal duidelijk zichtbaar, helder vleugelpaneel. Daarnaast heeft Spotvogel ook een langere handpenprojectie.

Andere gelijkende soorten: Tuinfluiter en Kleine Karekiet

Tuinfluiter Sylvia borin), Spanje (Antonio Pestana Salido). De snavel is kort en dik.

Tuinfluiter (Sylvia borin) lijkt oppervlakkig op de Westelijke Vale Spotvogel, maar de bovendelen zijn warmer bruin en met name de snavel is korter en sterker. Tuinfluiter geeft de voorkeur aan meer beboste gebieden. De structuur van de Westelijke Vale Spotvogel is vergelijkbaar met die van de Kleine Karekiet (Acrocephalus scirpaceus): een laag voorhoofd en een lange snavel. De Kleine Karekiet heeft echter warmer bruine (in plaats van grijs-bruine) bovendelen, een roodbruine stuit, meer buffy flanken en een roze ondersnavel. De zang van de Kleine Karekiet is lang en droog, bestaande uit twee of drie keer herhaalde noten, met enkele imitaties.

Kleine Karekiet Acrocephalus scirpaceus), Spanje (Antonio Pestana Salido). Let op 1) de bovendelen zijn warm bruin, 2) de staart is roodachtig bruin, en 3) de flanken duidelijk buffy.

Waar je voor Westelijke Vale Spotvogel moet zijn in Spanje

Het minimum aantal Westelijke Vale Spotvogels in Spanje werd in 2002 geschat op 5200 paar. De status blijft fragiel, met name als gevolg van habitatvernietiging. De verdeling op het schiereiland is gefragmenteerd en het belangrijkste bolwerk is Andalusië. Er zijn twaalf plekken waar je een goede kans maakt om de soort tegen te komen:

1) Langs de Rio de Baza, nabij de stad van Baza (Andalucia)
2) De "droge" gebieden van Nationaal Park van Doñana (Andalusië) en Brazo del Este (vlakbij Los Palacios y Villafranca) (zie een kaart van de Brazo del Este in een reisverslag van Aymeric Le Calvez ). Ricard Gutierrez vertelt ons dat de soort hier vrijwel "gegarandeerd" is.
3) Embalse (stuwmeer) de Bornos (Andalusië)
4) Bosjes van tamarisken langs de "rivieren" (vaak opgedroogd) in de Tabernas (Andalusië).
5) Embalse Argos, in de buurt van de dorpen Valentine en Collado de Riscal (Murcia)
6) Embalse Alfonso XIII in de buurt van Calasparra (Murcia)
7) Gecultiveerde vlakte ("vega") langs de Rio Guadalquivir (sector dorpen van Alcalá del Río Alcolea del Río, La Algaba ...) (Andalucia)
8) Gecultiveerde vlakte ("vega") langs de Rio Guadajoz, de buurt van Cordoba (sector Baena, Castro del Río, Espejo, Nueva Carteya, Valenzuela, ...)
9) Embalse de Conde de Gudalhorce de buurt van El Chorro (Andalusië)
10) Lagunas de Ruidera, met een paar paartjes (klik hier voor de situatie van deze lagunes) (Castilla-La Mancha)
11) Embalse de Las Cañas, in de buurt van Viana (Navarra)
12) Parque Natural Bardenas Reales de Navarra, langs de rivier de Ebro (Navarra).

Voorkomen van de Westelijke Vale Spotvogel in Spanje, met in het rood de gebieden met hoge dichtheid en in het geel de gebieden waar de soort zeldzaam is.

Dank aan Ricard Gutierrez, Antonio Pestana Salido, Antonio en Juan Luis Munoz Manglano voor hun informatie en foto's.

David Bismuth

Meer informatie:
- De website van Antonio Pestana
- De website gewijd aan Spaanse Fotodigiscoping
- De website van Ricard Gutierrez, gewijd aan zeldzame vogels in Spanje
- Artikel DB 27 (2005): 302-307 (5) Olivaceous warblers in the western Mediterranean and their identification

Bronnen:
- Chiclana Francisco Moreno. Zarcero pálido Hippolais pallida. Ministerio de Medio Ambiente y Medio Rural y Marino.
- Sociedad Española de Ornitología (SEO) (1994). Where to watch birds in Spain. Lynx Edicions
- Volker Salewski en Marc Herremans (2006). Phenology of Western Olivaceous Warbler Hippolais opaca and Eastern Olivaceous Warbler Hippolais pallida reiseri on stopover sites in Mauritania. British Trust for Ornithology. British Trust for Ornithology. Ringing & Migration, 23, 15 tot 20
- Volker Salewski en Marc Herremans (2005). Wing moult of Eastern Olivaceous Warblers Hippolais pallida reiseri at stopover sites at the southern fringe of the Sahara. British Trust for Ornithology. Ringing & Migration, 22, 185-189.
- La Commission d'Homologation. Booted Warbler Hippolais caligata.

Westelijke Vale Spotvogel Iduna opaca, Albacete, Spanje (Antonio Manglano)

Meer foto's van Westelijke Vale Spotvogel zijn te vinden op Netfugl.